Трамп и Макрон договараат трупи, Силјановска зборуваше за пастрмката

Претседателката на државата Гордана Силјановска-Давкова денеска во Охрид го одбележа јубилејот на Хидробиолошкиот завод, барајќи поголем буџет и „договор со природата“ за заштита на Охридското Езеро. Во говорот акцентот беше на екологијата, улогата на институтот и потребата од системски мерки за спречување на загадувањето и неконтролираниот урбанизам во сливот на езерото. Институтот, основан во 1935 година, важи за клучна научна установа за трите големи езера во земјата — Охридското, Преспанското и Дојранското.

Настанот следи во недела кога европските и евроатлантските партнери објавија поостри безбедносни поруки околу Украина. Францускиот претседател Емануел Макрон соопшти дека 26 држави се изјасниле подготвени да испратат копнени, воздушни и поморски контингенти во Украина како „реасјуранс“ сила — по евентуален прекин на огнот или мировен договор — со цел долгорочни гаранции, а не вклучување во борби. Истовремено, генералниот секретар на НАТО Марк Руте во Прага порача дека Москва нема право на вето врз распоредување западни сили во Украина, бидејќи тоа е суверена одлука на Киев.

На оваа позадина, се отвори прашањето дали претседателката доволно ги користи уставните ингеренции во надворешната и безбедносната политика. Според Уставот, претседателот ја претставува Републиката, е врховен командант на Армијата, именува и разрешува амбасадори со декрет, прима акредитиви, а го свикува и раководи и со Советот за безбедност — тело што разгледува прашања на одбраната и безбедноста и предлага политики до Владата и Собранието.

Силјановска-Давкова го свикуваше Советот за безбедност и годинава — меѓу темите беа глобалните ризици, климатските пожари и европската интеграција — но останува очекувањето за појасна артикулација на позицијата на државата во новонастанатата европска дебата за постконфликтни гаранции за Украина, вклучително и евентуални придонеси што се во рамките на капацитетите на земјата-членка на НАТО.

Критичарите забележуваат дека симболичките и протоколарни настапи околу заштитата на езерото — иако легитимна домашна тема — доминираат во јавниот дневен ред во момент кога европските центри на моќ отвораат прашања за распоредување сили, санкциски режими и нова архитектура на безбедносни гаранции за Украина. Од кабинетот на претседателката засега нема поопширно програмско образложение дали и како овие регионални процеси ќе се рефлектираат на активностите на врховната командантка дома: од координација со Владата и Армијата, преку дипломатските приоритети и именувањата во МНР, до потенцијални иницијативи во НАТО рамката. Во меѓувреме, европските лидери продолжуваат да градат модел во кој трупи би се распоредувале само по мир/прекин на огнот, со нагласок на одвраќање и стабилизација, а не ескалација.

Факт е дека претседателската функција во Македонија е ограничена со полупретседателскиот систем, но токму уставните овластувања — претставување на државата, командување со Армијата и координација преку Советот за безбедност — отвораат простор за поактивна, конзистентна и јавна надворешно-политичка линија во моменти кога се прекројува европската безбедносна карта. Додека европските сојузници кројат „реасјуранс“ формули, домашната порака денес беше за пастрмката и Хидробиолошкиот завод. Прашањето за јавноста останува: дали симболиката треба да го води дневниот ред на Водно, или уставните инструменти — надворешната политика и врховното командување — да добијат приоритет.