Skip to content
САД ќе го прекинат тридеценискиот мораториум на нуклеарни експлозивни тестови. Претседателот Доналд Трамп објави дека му наредил на Пентагон „веднаш“ да започне тестирања „на еднаква основа“ со Русија и Кина – порака испратена непосредно пред средбата со Си Џинпинг во Јужна Кореја. Детали за местото, форматот и термините нема, но сигналот е јасен: американската политика што од 1992 се потпираше на компјутерски симулации и субкритични експерименти се поместува кон жива детонација.
Ако навистина се реализира, тоа би бил прв американски нуклеарен тест по 23 септември 1992 година, кога во Невада беше изведен „Divider“ – последната подземна експлозија пред да започне ерата на Стокпајл-стјуардшип програмата за одржување на арсеналот без детонации. Од тогаш, Вашингтон доброволно се откажа од експлозивни тестирања, иако техничката подготвеност за рестарт се одржуваше.
Правниот контекст е сложен. Договорот за сеопфатна забрана на нуклеарни тестови (CTBT) е усвоен во ОН, но не е стапен во сила бидејќи клучни држави – меѓу нив и САД – не го ратификуваа; Русија пак ја повлече својата ратификација во 2023. Значи, формално нема глобална правна забрана за тест на САД, но постои силна политичка норма што ја држеше светската нуклеарна тишина три децении. Враќањето на експлозивни тестови би ја еродирало таа норма и би го зголемило ризикот од „ефект на домино“ кај другите сили.
Практично, „веднаш“ не значи утре. Како и во минатото, реалните експлозивни тестови најверојатно би се изведувале подземно на Nevada National Security Site и бараат комплексни подготовки, од безбедносна инфраструктура до научни инструменти и меѓуагенциска координација со Министерството за енергија (NNSA), кое е надлежно за нуклеарниот арсенал. Таквите подготовки може да потраат месеци до години, што отвора простор за политички пресметки и можни правни предизвици во Конгресот.
Геополитички, ова е сигнал со две насоки. Навнатре, Белата куќа сака да покаже сила во момент на забрзана модернизација на руско-кинеските програми; нанадвор, одлуката ќе се чита како демонстрација пред Си и како одговор на руските нуклеарни демонстрации. Но ризикот е очигледен: тестот во Невада би станал аргумент за Москва и Пекинг да ги легитимираат сопствените планови – и можеби да ги трансформираат сомнежите за „нискостепени“ активности во отворени тестови. Тоа би ја погребало последната илузија дека постои стабилен, непишан договор за воздржаност.
За противниците на рестартот, суштината е дека научна потреба нема: арсеналот со години се одржува без експлозии, а секое кревање во воздухот на оваа тема повеќе наликува на политички потег отколку на техничка нужда. За поддржувачите, пак, симулациите не се доволни за нови генерации боеви глави и за „доверба под притисок“. Во следните недели ќе се види што навистина подразбира „наредбата“ – план за брз подземен тест или максималистички старт на нов циклус. До тогаш, светот повторно живее со зборовите „нуклеарен тест“ во сегашно време.
