Skip to content
Од 2010 година, тој ја претвори Унгарија во она што Европскиот парламент го осуди како „хибриден режим на изборна автократија“.
Самиот тој изгледа не е сигурен како да ја опише сопствената креација, дефинирајќи ја како „нелиберална демократија“ и „христијанска слобода“.
Во секој случај, научил да ја одржува и постојано да ја зајакнува сопствената моќ.
Тој постојано се судира со колегите од Европската унија за миграцијата и војната во Украина и го блокираше давањето парична помош на Киев од 50 милијарди евра од фондовите на ЕУ за Украина да може да ја продолжи војната со Русија.
Унгарија е и единствената земја-членка на Северноатлантската воено-политичка алијанса – НАТО – која не го одобри членството на Шведска, иако Орбан тврдеше дека дава поддршка.
„Човекот на хаосот“, вака Андраш Коса ја насловил својата биографија за Виктор Орбан, сугерирајќи дека тој има начин да се претстави како единственото решение за нередот што го создаваат другите.
Кога токсичната црвена тиња од рудникот за боксит ја зафати унгарската долина и се закани на бреговите на Дунав во 2010 година, тој ги засука ракавите и наредени вреќи со песок заедно со пожарникарите и волонтерите.
Претходните години заземаше силен став кон мигрантите.
Со коментари како оној дека мигрантската криза е „германски проблем“ и дека Унгарците имаат право „да не живеат заедно со муслиманите“, тој предизвика силни критики од европските политичари.
Орбан долго време ги лути своите странски колеги со контроверзната политика, меѓу другото, и поради неговите блиски врски со Русија.
Тој го привлече вниманието како млад адвокат кој на 16 јуни 1989 година побара повлекување на советските сили од Унгарија и побара слободни избори.
Исто така, унгарската влада презеде голем број мерки за ограничување на правата на ЛГБТ заедницата.
И покрај тоа што е на чело на најсилната унгарска влада од падот на комунизмот, посветеноста на Орбан за демократските принципи и економскиот развој одамна е доведена во прашање.
По 14 години непрекинато владеење, личната харизма на Виктор Орбан е непобитна состојка во неговиот успех, заедно со неговата способност да „размислува на првата топка“, како што еднаш забележа неговиот поранешен фудбалски тренер.
Џорџ Бирнбаум, високиот политички советник на Орбан, го опиша неговиот поранешен работодавец како „многу паметен човек“ во изјава за Би-Би-Си и додаде дека е „охрабрен од образованието и интелектуално длабокото познавање на работите, што е многу ретко“.
Од „Црвената армија да си одам дома“ до симпатизер на Путин
Виктор Орбан првпат го остави својот политички белег во Унгарија кон крајот на 1980-тите, кога Советскиот Сојуз почна да се распаѓа, основајќи политичко движење наречено Фидес, или Сојуз на млади демократи.
Тој сè уште беше студент по право на колеџот Бибо во главниот град Будимпешта, кога во 1989 година одржа дрзок, седумминутен говор повикувајќи ја советската Црвена армија да си оди дома.
„Ако веруваме во сопствената моќ, можеме да ставиме крај на комунистичката диктатура“, им рече тој на околу четвртина милион Унгарци собрани на плоштадот на хероите во градот за повторното погребување на Имре Наѓ, човекот кој стои зад неуспешниот бунт во Унгарија во 1956 година.
Десет години подоцна, потсетувајќи се на својот говор, Орбан рече дека „ја разоткри тивката желба на сите за слободни избори и независна и демократска Унгарија“.
Но, демократијата што го замени авторитарното владеење драматично се промени во последниве години, а многумина го критикуваат Орбан токму за назадувањето во демократијата.
Ветеранот на унгарскиот новинар Пол Лендвеј гледа неверојатен пресврт кај Виктор Орбан – „од еден од најперспективните бранители на унгарската демократија до главниот автор на нејзиниот пад“.
Професорот Андраш Бозоки, поранешен министер за култура, ја опишува Унгарија од 2010 година како „единствена поранешна консолидирана либерална демократија во ЕУ која го достигнала нивото на недемократски систем како хибриден режим“.
За еден централноевропски лидер чие политичко детство беше вкоренето во падот на руската хегемонија, изгледа чудно што тој стана најблискиот сојузник во ЕУ на рускиот претседател кој го гледа распадот на Советскиот Сојуз како „најголемата геополитичка катастрофа“ на 20-ти. век, и оној кој ја започна најголемата војна на европско тло од Втората светска војна.
Кога угледниот портал „Политико“ ја објави едицијата со годишното рангирање на највлијателни политички личности во Европа за 2024 година, не беше изненадување што унгарскиот премиер Виктор Орбан се најде на трето место во групата сочинети од попречувачи (disrupters), веднаш зад „Путиновата банкарка“ Елвира Набулина и каталонскиот сепаратист Карлес Пуџдемон.
„Политико“ ги категоризира европските моќници во три групи – исполнители, попречувачи и мечтатели (doers, disrupters и dreamers). Како дел од групата на политичари кои активно попречуваат активност или процес, предизвикувајќи нарушување или проблем, Орбан ја доби описната оценка „спојлер“ (spoiler), расипувач.
Но, може ли Орбан да се опише со синонимот за „спојлер“, кога откривањето на важен развој на заплетот во некоj филм или книга може да го намали изненадувањето или неизвесноста за гледачот или читателот што првпат го гледа? Односно, дали Орбан спаѓа во веќе видена категорија на „меки диктатори“ и просветители-апсолутисти? Во секој случај, Орбан за неговото 14 годишно владеење со Унгарија веќе го доби прекарот „Виктатор“.
Фудбал – љубов од детството
Виктор Орбан е роден во 1963 година на место на еден час возење западно од Будимпешта.
Тој е најстариот од трите сина, чиј татко бил земјоделски инженер и член на Комунистичката партија, а чија мајка била учителка.
Тие немаа вода во семејната куќа во Фелхут, село со помалку од 2.000 жители каде што тој сè уште има куќа.
Во едно интервју од 1989 година, тој се сеќава дека отец Ѓозо го тепал двапати годишно и го опишал како насилен човек.
„Кога ќе ме тепаше, ќе рикаше. Се сеќавам на сето тоа како многу лошо искуство“.
Ништо од неговото детство не сугерираше дека тој ќе продолжи да го предизвикува комунистичкиот режим.
Посетувал средно училиште и бил вклучен во Сојузот на комунистите.
Неговиот главен интерес бил фудбалот, играјќи за локалниот клуб – ФК Фелхут – и неговата детска љубов останала со него до ден-денес.
Пред десет години тој таму отвори контроверзен нов стадион наречен Панчо Арена, каде што пред неколку стотици гледачи игра врвниот тим Академија Пушкаш.
Месеци пред да замине на колеџ, тој ја отслужил својата воена служба, каде што вели дека ја одбил понудата на комунистичките тајни служби да стане доушник.
Имал 23 години кога се оженил со колешката Анико Леваи, која ја запознал на факултет.
Тие имаат пет деца, четири ќерки и синот Гаспар, кој бил обучен од британската армија во Сандхерст и служи како офицер во унгарската армија во Чад.
Во официјалната биографија, објавена на веб-страницата на премиерот Орбан, пишува дека тој е основач на Федерацијата на млади демократи, која подоцна, под негово водство, ќе стане Унгарска граѓанска алијанса (ФИДЕС), владејачка партија во Унгарија.
Тој беше избран за премиер во 1990 година, со што започна транзицијата на Унгарија кон повеќепартиска демократија.
На 35 години стана најмладиот премиер во Европа
Три години подоцна, Орбан ја смени идеолошката ориентација на ФИДЕС кон десно и на изборите во 1998 година стана премиер на чело на коалициската влада на десниот центар.
Истата таа влада ја внесе Унгарија во НАТО и успеа да ја намали инфлацијата во земјата додека го одржуваше економскиот раст.
Неговиот углед беше нарушен со корупциски скандали и имиџ на „деструктивен фактор“, па по првиот мандат заврши во опозиција, каде што ќе ги помине следните осум години.
По двата порази на изборите (во 2002 и 2006 година), лидерот на Фидес ги научи лекциите.
Посебно го промени поразот во 2002 година.
„Нацијата не може да биде поразена“, им рече тој на приврзаниците додека се обидуваше да ги свари резултатите од гласањето што беа против него.
По 2002 година, Виктор Орбан се спријателил со Арпад Хабони, инструктор и бизнисмен за боречки вештини, кого го сметал за личен гуру.
Хабони остана доверлив сојузник на Орбан и компонента во деловната империја која го поддржува Фидес, но ретко се гледа во јавноста.
Во турбулентниот период на економската криза, Орбан се врати на власт во 2010 година и оттогаш нема пораз.
Во текот на изминатите 14 години, тој ја трансформираше Унгарија преку серија измени на нејзините закони и устав, победувајќи на четири последователни избори – сите четири пати со убедлива, со две третини од пратеничките места.
Шандор Чинталан, поранешен сојузник и критичар на Виктор Орбан, зборува за неговата „постојана потреба да се радикализира“, што го издвојува од другите европски конзервативци.
Политичките аналитичари го опишуваат Орбан како популист.
Британскиот магазин „Економист“ го прогласи за „политичар на дното“, мислејќи на „циничниот популизам и авторитарниот стил на владеење“ на Орбан.
Играњето со левиот политички спектар ја исполни својата цел и во 2010 година, Орбановиот ФИДЕС, заедно со Христијанско-демократската народна партија, го освоија мнозинството и се вратија на власт.
Орбан тогаш рече дека победата од две третини ја претставува „желбата на Унгарците да го затворат посткомунистичкото поглавје“.
Некои го опишуваат како прагматичен политичар, додека Орбан вели дека се смета себеси за некој кој води стабилна и силна политика и се бори против бирократијата, а во исто време ја зајакнува поединецот и неговиот придонес во општеството.
„Виктатор“
По враќањето на власт во 2010 година, тој веднаш се посвети на уставните и финансиските реформи, што ги налути неговите противници.
Поддржувачите велат дека тој ги вовел долгоочекуваните промени, како што е забраната за предвремено пензионирање, како и закон што го направил системот на социјална помош потранспарентен.
Сепак, критичарите ја обвинуваат владата на Орбан дека е контроверзна во сите области, од економија до религија.
Во декември 2011 година, парламентот го одобри контроверзниот изборен закон со кој се преполови бројот на пратеници и се исцртуваат нови уставни граници.
Опозицијата во тоа време го критикуваше законот, велејќи дека тој ги свртел работите во корист на партијата ФИДЕС на Орбан.
Еден месец подоцна, илјадници луѓе протестираа против новиот закон на улиците на Будимпешта и го означија премиерот како диктатор, нарекувајќи го „Виктатор“.
Луѓето тогаш извикуваа „Ѓубре“ на улиците, алудирајќи на намалувањето на кредитниот рејтинг на Унгарија што се случи под водство на Орбан.
Законот за централна банка беше донесен на 30 декември 2011 година и покрај предупредувањата од Европската унија и ММФ, кои предупредуваа дека законот сериозно ќе ја наруши независноста на ова тело.
Овој закон стана централен камен на сопнување во преговорите за излез на Унгарија од кризата.
Европската комисија започна правна постапка против унгарската влада поради реформата на Централната банка, заштитата на личните податоци и судството.
Уставниот суд на Унгарија го отфрли контроверзниот изборен закон со образложение дека ги негира правата на избирачите.
Во 2013 година, политичките консултанти на Орбан, Џорџ Бирнбаум и Артур Финкелштајн, му дадоа на Орбан идеја да направи непријател од милијардерот Џорџ Сорос.
„Сорос беше добра мета“, објасни Бирнбаум, „бидејќи на доволно луѓе во Унгарија не им се допадна идејата на овој милијардер… тие го гледаа како некаков „волшебник од Оз“, кој раководи и контролира политички процеси. зад сцената“.
Орбан го обвини Сорос и неговите фондации дека „тајно и со странски пари се обидуваат да влијаат на унгарската политика“, а Централноевропскиот универзитет основан од Сорос во 1991 година, кога Унгарија ја прифати демократијата, во последниве години беше принуден да го префрли најголемиот дел од своите активности во Виена.
Критичарите на Орбан сметаат дека идејата дека Џорџ Сорос „ја контролира политиката“ е смешна.
Сорос е американски Евреин роден во Унгарија, а плакатите кои го исмејуваат се споредуваат со приказите на „Смеаниот Евреин“ што се користат во нацистичката пропаганда.
Унгарскиот лидер го искористи своето пријателство со израелскиот премиер Бенјамин Нетанјаху и неговата поддршка за Израел за да ги отфрли обвинувањата за антисемитизам.
Според унгарскиот медиумски монитор Мертек, од 2010 година, Фидес и неговите кругови постепено ја преземаат контролата врз унгарскиот медиумски пејзаж, раселени странски инвеститори.
Во 2018 година, речиси сите „медиуми погодни за Орбан“ ги префрлија сопственичките права на фондацијата наречена Кесма, чиј одбор се состоеше од пратеници на Фидес и шеф на тинк-тенк пријателски настроен кон Фидес, според Мертек.
Протечените снимки пред европските избори во 2019 година открија како висок уредник на радиодифузерот МТВА им наложил на властите да следат „соодветен наратив, метод и насока, главно за мигрантите и Брисел“.
Миграцијата, ЕУ и неодамна војната во Украина станаа централни во политиката на Виктор Орбан.
Во јули 2015 година, додека бегалците и нерегуларните мигранти влегуваа во ЕУ во зголемен број преку границите на Унгарија, тој повлече „јасна врска помеѓу илегалните имигранти кои доаѓаат во Европа и ширењето на тероризмот“.
Решението беше јасно.
Тој рече: „Сакаме да ја зачуваме Европа за Европејците, а исто така сакаме да ја зачуваме Унгарија за Унгарците“.
На границата со Србија се подигна ограда од 175 километри и беа воведени нови закони за криминализација на мигрантите.
Актот „Стоп за Сорос“ од 2018 година ги криминализираше оние кои им помагаа на илегалните мигранти.
Највисокиот суд на ЕУ пресуди дека Будимпешта не ги исполнила своите обврски според правото на ЕУ.
Тоа беше една од многуте одлуки против Унгарија, која кулминираше со одлуката да се суспендира финансирањето од фондовите на ЕУ за Будимпешта поради кршење на прописите на заедницата чијшто полноправен член е.
Европскиот парламент ја обвини Унгарија за назадување во владеењето на правото, корупцијата и правата на ЛГБТ.
Виктор Орбан тврди дека ЕУ оди во погрешна насока за Украина, бидејќи смета дека Киев никогаш не може да победи во војна против Русија.
Можеби е прагматичен, но е поблизок до претседателот на Русија од кој било друг лидер на ЕУ.
Деновиве, Виктор Орбан често се прикажува како осамена фигура на самитите на ЕУ.
Но, тој не е без сојузници, а со европските избори во јуни, тој верува дека може да се случат промени. И под негови услови.
Што е Агенцијата за сузбивање на странско влијание?
Во Унгарија почнува со работа нова владина агенција за заштита на суверенитетот.
Парламентот го усвои законот во декември 2023 година, што наиде на критики од меѓународните организации за човекови права и западните дипломатски служби.
Репортери без граници го нарекоа почетокот на новата агенција „нова опасна провокација на премиерот Виктор Орбан“.
Американскиот амбасадор во Будимпешта, Дејвид Пресман, рече дека „рускиот закон за странски агенти изгледа мек и кротко во споредба со новата унгарска служба“.
По усвојувањето на новиот закон, американскиот Стејт департмент изрази загриженост, истакнувајќи дека тој „се коси со нашите заеднички вредности на демократијата, индивидуалната слобода и владеењето на правото“.
Новите закони насочени кон „спротивставување на странското влијание“ доаѓаат пред клучните избори во ЕУ и општините во јуни.
