Skip to content
Српскиот претседател Александар Вучиќ од Пекинг обвини дека Хрватска, Албанија и Косово формираат „воен сојуз“ насочен кон Србија, додавајќи дека Армијата на Србија е доволно силна да одврати секоја закана. Изјавата, дадена пред новинари на маргините на воената парада во Кина, веднаш отвори расправа за тоа дали се работи за реална безбедносна закана или за политичка реторика пред најавената српска воена парада во Белград и во очи на секојдневните протести со кои се соочува во својата држава.
Во фокусот на тврдењето е тројната „Декларација за одбранбена соработка“, потпишана на 18 март 2025 година во Тирана од министрите за одбрана на Хрватска, Албанија и Косово. Документот – достапен во целост – не прогласува формален воен сојуз, туку поставува рамка за поблиска соработка: јакнење на индустријата за одбрана, интероперабилност преку заеднички вежби, мерки против хибридни закани и поддршка на евроатлантските интеграции. Хрватска и Албанија се членки на НАТО, додека Косово не е, но декларацијата е „отворена за други држави“ – со повик и до Бугарија да се приклучи.
Регионалниот контекст покажува дека Приштина последниве години значително ги зголемува одбранбените расходи – најавува и 60% раст во следниот четиригодишен циклус, набавки на системи и развој на капацитети за муниција и беспилотни летала – што Белград го чита како трка во вооружување. НАТО истовремено одржува над 4.000 војници во Косово (КФОР), што е важен фактор на одвраќање од директна ескалација.
Од другата страна, Србија ќе ја одржи воената парада „Снага јединства“ на 20 септември во Белград, на која Вучиќ најавува „новитети“ и демонстрација на модернизирани способности. Подготовките веќе се во тек со прелети над главниот град, а Министерството за одбрана објави и протокол со дефиле на сите родови и летечки сегменти. Ова ја става Белградската порака во тон на прикажување сила пред домашната и меѓународната публика.
Загреб, пак, ова лето го одбележа 30-годишниот јубилеј од операцијата „Олуја“ со спектакуларен воено дефиле во главниот град – што дополнително ја подигна симболиката на воената моќ во јавниот простор и ѝ даде материјал на српската власт за споредби и критики кон западните соседи.
Клучното прашање е: дали декларацијата од Тирана навистина е „алијанса против Србија“? Текстот на документот, како и анализите на регионални истражувачки центри, упатуваат дека се работи за политичко-стратегиска соработка во рамки на евроатлантскиот безбедносен архитетктон – фокусирана на интероперабилност, заеднички вежби и развој на индустријата за одбрана. Не се предвидува клаузула за заемна одбрана ниту за автоматизирана заедничка акција против трета страна. Други формулации во јавната комуникација на потписничките држави ја ставаат тежишницата на „стабилноста и безбедноста во регионот“ и отвораат можност документот да се прошири и со други земји.
Политичката димензија на изјавата на Вучиќ не може да се игнорира. Веќе неколку месеци претседателот подигнува очекувања за „најголема“ воена парада, со пораки дека Србија „е посилна од кога било“ и дека ќе прикаже нови системи – пораки насочени и кон домашната јавност и кон соседите. Тројниот пакет – обвинување за „воен сојуз против Србија“, парада со „новитети“ и наратив за историско понижување кое сега се надминува – е препознатлива комуникациска матрица во која симболиката ја засилува перцепцијата за опасност однадвор.
Паралелно, во самиот регион се разговара и за практични чекори како заеднички набавки на западни системи меѓу потписничките на декларацијата – тренд што го следат повеќе држави во Европа поради цената, логистиката и стандардизацијата. Тоа ја зголемува ефикасноста во рамки на НАТО-стандардите кај Хрватска и Албанија и ја приближува Косово кон тие процедури, но не создава автоматски „антисрпски фронт“.
Како и секогаш, значењето на реториката се мери и со капацитетите на терен. Србија навистина инвестира во модернизација на својата армија и редовно држи показни вежби; Косово растечки го проширува безбедносниот сектор; Хрватска и Албанија се интегрирани во НАТО структури и спроведуваат заеднички активности во рамки на сојузот. Во таа рамка, изјавите за „сојуз против Србија“ повеќе звучат како политичка ескалација во медиумски циклус отколку како опис на правно обврзувачка воена архитектура.
Во меѓувреме, на терен останува стабилизаторот КФОР, а ЕУ-медијацијата меѓу Белград и Приштина продолжува со променлив успех. Ризикот е јасен: секоја спирала на тврд јазик, паради и пораст на трошоци за вооружување без паралелна дипломатија ја зголемува шансата за инциденти – особено во северно Косово. Затоа, оценката за вистинската „закана“ мора да се темели на документи (како декларацијата), реални движења на сили и процесите во НАТО/ЕУ, а не само на изјави.
Во целина, фактите велат: постои формализирана декларативна соработка меѓу Хрватска, Албанија и Косово која ја зајакнува нивната координација и индустриска база на одбрана, но таа не е еквивалент на договор за заемна одбрана или новооснована воена алијанса. Изјавата на Вучиќ во Пекинг ја пренасочува дебатата од техничката содржина на политичкиот терен – токму во неделите кога Белград се подготвува да демонстрира сила на парада што треба да испрати порака дома и кон соседството.
