Во Грција се загрижени за квалитетот на реставраторските работи во Св. Софија

Секоја пукнатина, голема или мала, и секој случај на истрошеност на ѕидовите, куполата или вратите на Света Софија во Истанбул – предизвикана од времето, сеизмичката активност или толпата туристи што се собираат внатре – предизвикува непосредна загриженост во Грција. Споменикот на светското наследство на УНЕСКО, со својата богата историја и променет статус на џамија во изминатите четири години, има уникатна врска со хеленизмот која датира од неговото основање од византискиот император Јустинијан I во 537 година од нашата ера и опстојува до денес, пишува денеска Катимерини.

Ова трајно значење објаснува зошто вестите за планираните интервенции за обновување на оштетувањето на славната купола на Света Софија предизвикаа опсежни дискусии и шпекулации за методите и процесите што ќе ги применат турските власти.

„Во византиските цркви, кога има внатрешна декорација, како во Аја Софија, единствената изводлива интервенција е на надворешната површина – надворешната обвивка на куполата“, вели за „Катимерини“ византискиот научник и директор на Ефоратот за антиквитети на Кикладите Деметриос Атанасулис. Тој елаборира дека византиските куполи традиционално биле покриени со оловни или бакарни лимови, кои периодично се менуваат поради абење.

„Овие материјали се флексибилни и добро одговараат на обликот на куполата. Според тоа, реставрацијата ја вклучува надворешната површина на куполите. Куполите на Света Софија, изградени со тули и малтер, најверојатно ќе бидат поправени и ќе се нанесат нови оловни листови. Ова е стандардна процедура за споменици од ваков вид“, вели тој.

Атанасулис нагласува дека ваквите реставраторски работи бараат големо внимание, но не претставуваат значителни ризици доколку ги вршат специјализирани тимови.

„Турција има големо искуство во обновување на куполи, одржувајќи ги и византиските цркви и отоманските џамии, кои усвоија слични принципи за градење куполи од византиската архитектура“, забележува тој. Во однос на материјалите, тој ја нагласува важноста да се избегнува бетон и наместо тоа да се користат материјали на база на вар, слични на оригиналните средства за сврзување што се користат во ѕидарството на Аја Софија.

Што се однесува до процесот на реставрација, опциите се ограничени: насочени поправки каде што се забележани пукнатини или сеопфатна реставрација, која вклучува отстранување на сите оловни листови и темелно поправка на куполата. Атанасулис смета дека вториот пристап е посоодветен, но предупредува дека мора да се преземат заштитни мерки за да се заштити надворешната површина на куполата од временските услови за време на процесот.

„Мора да се постави привремен покрив, бидејќи влагата што продира во ѕидаовите може да остане таму дури и по завршувањето на поправките“, објаснува тој. Изложувањето на споменикот на елементи бара и брза реставрација. „Временската рамка зависи од бројот на тимови кои работат на локацијата, но таквите проекти обично се забрзуваат поради временските услови“, додава тој.

Куполата останува особено ранлива карактеристика на Света Софија, со оштетување и фрагменти кои паѓаат на подот забележани со текот на времето. Оригиналната купола се срушила бидејќи била ниска и „во облик на штит“, како што опишува Атанасулис, предизвикувајќи хоризонтални сили кои се шират нанадвор. Јустинијан повторно го изградил како повисока градба, која опстојува до денес. Ревидираниот дизајн ги насочува силите вертикално, зголемувајќи ја стабилноста и издржливоста на структурата.

Новата купола внесе и „ребра“ на нејзината внатрешна површина. „Не беше рамно, но имаше набори или мали испакнатини“, објаснува Атанасулис. Овој дизајн влијаеше на изборот на декорација, која содржи златни мозаици и геометриски обрасци – сè уште зачувани денес – наместо фигурални претстави за кои е потребна мазна површина.

„Центарот на куполата, на кој му недостигале набори, првично прикажувал голем крст, типичен за куполи во ерата на Јустинијан. Меѓутоа, оваа декорација била изменета по периодот на иконоборството, заменета со Пантократор (Христос Семоќен). Земјотресите во подоцнежните години наложија повторени замени на Пантократор, но до 18 век, тој беше заменет со арапска калиграфија, која останува видлива и денес“.