Skip to content
Олександар ЛЕВЧЕНКО*
Балканот историски се нарекувал „Пандорина кутија“ и „буре барут на Европа“. Сложениот однос меѓу народите што живееле тука довел до бројни социјални, религиозни, етнички и политички конфликти. Се формираа и распуштаа синдикати, земјите добиваа и губеа независност. Долго време, Балканот беше „зона на витални интереси“, како што го опиша министерот за надворешни работи Александар Горчаков за време на владеењето на Александар II, не само за Русија, туку и за сите големи сили од 19 и 20 век. Руската империја се стремела да го зголеми своето влијание на Балканот од крајот на 18 век. Таквиот интерес се објаснувал, од една страна, со желбата да се воспостави контрола врз Цариград, кој бил клучен комуникациски центар во тоа време, и врз Босфорскиот и Дарданелскиот теснец, кои би овозможиле пристап до Медитеранот, а од друга страна, со желбата да се потврди статусот на заштитник на словенските христијански народи.
Главните противници на Русија во борбата за влијание во регионот беа Велика Британија, која сакаше да ја обезбеди безбедноста на својата империја во Азија, и Австро-Унгарија, која го сметаше Балканот за свој двор. Затоа, кога бил назначен за руски амбасадор во Цариград, дипломатот Иван Зиновјев добил инструкции да развива пријателски односи со Турција и да се погрижи ниедна од големите сили да не го зајакне своето влијание во регионот на штета на другите. Главната насока на руската политика на Балканот кон крајот на 19 век беше „замрзнување“ на конфликтот со цел да се избегне распадот на Отоманската империја и, во овој случај, неизбежната нова широка меѓународна војна.
Треба да се земе предвид дека секој руски владетел од 19-тиот и почетокот на 20-тиот век изјавувал дека Русија „ослободува“ некои народи, „им помага“ на други, а други „просветлува“. Еден од највпечатливите примери за ова е Балканот, кој руските трупи го „ослободија“ од турската власт за време на Руско-турската војна од 1875-78 година. Во исто време, мора да се разбере дека главните мерки за мобилизација за оваа војна беа спроведени на територијата на Украина, која беше географски најблиску до Балканот. Рускиот план беше голема воена, политичка и културна експанзија на Балканот со цел конечно да ги претвори земјите од овој регион во свој штит и, единствено преку нивни напори, да обезбеди стратешки предности во однос на Турција и западните земји. Русите отворено ја тврдеа инфериорноста на нивните заштитени народи како посебни етнички заедници, со што ги оправдуваа своите агресивни намери. Тие воспоставија руски системи на воена администрација на освоените територии, спротивно на сите постоечки меѓудржавни договори. Така, беше формирана прилично јасна идеолошка шема на рускиот експанзионизам во регионот.
Дури и денес, Москва активно се спротивставува на неговите пристапи кон западната политика, но не нуди никакви алтернативни начини за помирување и соживот на балканските народи. Политиката на Кремљ во Западен Балкан е насочена кон поларизација на општествата и зголемување на нивото на конфликт. За да го зајакне своето влијание во регионот, Москва го користи панславизмот, православието и наводно историскиот „посебен однос“ меѓу Русија и словенските народи на Балканот. Антизападната пропаганда на Кремљ се темели на митот за наводната „омраза“ на Западот кон православните словенски балкански народи. Москва широко ги шири своите тези дека Русите и православните Јужни Словени, особено Србите, Црногорците и Македонците, имаат посебен однос и дека само Русија се грижи за нивните интереси, додека Западот наводно е на страната само на Албанците, Бошњаците и Хрватите.
Кремљ често ги прогласува Русите за постари браќа на словенските народи, додека историски гледано, Русите веројатно имаат најмалку словенска крв. Првите Словени пристигнале на територијата на модерна Европска Русија од територијата на модерна источна и северна Полска дури во средината на VIII век, додека словенските племиња пристигнале на Балканот од територијата на модерна Украина веќе во VI век. Алатките и средствата на руската политика во регионот на Западен Балкан вклучуваат неколку компоненти, како што се проруска пропаганда и антизападна реторика, поткупување на влијателни локални јавни личности, организирање и подготовка на провокации, вклучително и обиди за атентат врз политичари, па дури и државни удари.
Русија покажува силен интерес за Западен Балкан, обидувајќи се да ја одржи својата способност да влијае врз политичките процеси во регионот. Во исто време, Русија сака да се претстави како заштитник на народите во регионот.
Не можејќи економски и институционално да се натпреварува со Западот, Москва избира стратегија на политичка дестабилизација. Интересот на Русија во регионот е последица на фактот дека тој би можел да стане фокусна точка што лесно би можела да се дестабилизира за да ги постигне своите цели.
Москва сака да го одвлече вниманието на западниот свет од својата агресивна војна во Украина. Да се дисперзираат дејствијата на НАТО и ЕУ во однос на безбедноста. Кремљ ја гради својата политика на таков начин што ги принудува западните земји постојано да избегнуваат тензии во регионот, алудирајќи на потребата од координирање на ставовите со Москва и подготвеноста за отстапки по украинското прашање.
Друга причина за интересот на Кремљ за дестабилизација на ситуацијата на Западен Балкан е присуството на НАТО во регионот. Москва е многу иритирана што Хрватска, Албанија, Црна Гора и Северна Македонија се приклучија на Алијансата. Путин го предизвикува Брисел во многу земји каде што е можно. Тој сака да покаже дека Член 5 од Северноатлантскиот договор е само декларација, а не гаранција за безбедност за земјите-членки. Затоа, за време на владеењето на Путин, Русија постојано се обидува да ја тестира силата на атлантската солидарност, а Западниот Балкан стана бојно поле на кое Кремљ спроведува разни видови провокации против НАТО.
Мора да се разбере дека Западниот Балкан, во однос на употребата на руски инструменти на влијание и интервенција, не се разликува од земјите од поранешниот Советски Сојуз, бидејќи ова е дел од агресивното московски сценарио за создавање голема Русија, која треба да се прошири територијално, со политичко влијание врз многу други региони. Москва широко користи лажни профили на социјалните мрежи за спроведување психолошки и политички операции за влијание.
Во регионот, Москва се обидува да емитува пропаганда преку руските медиуми, особено преку „Спутник“ и „РТ“, кои се користат за спроведување на вакви операции.
Друг центар на влијание на руската пропаганда стана Телеграм, кој игра многу важна улога. Бројот на канали на Телеграм под контрола на руските специјални служби постојано расте. Операциите на руско влијание се спроведуваат и со користење на религиозни фактори. Секогаш кога се случуваат националистички протести, тие ја користат црковната идеологија за наводно да се одбранат од западните вредности кои наводно се во опаѓање, нагласувајќи ја потребата од духовна, морална и семејна заштита.
Русија, исто така, се обидува да ги искористи младите од земјите од Западен Балкан во своите операции, убедувајќи ги дека Москва е нивен пријател. Преку институции како „Руска куќа“, Русите организираат концерти, дистрибуираат песни што промовираат национална ексклузивност и се обидуваат да ја демонстрираат својата културна супериорност.
Руските експерти за пропаганда добро го разбираат ова и во своите специјални операции на влијание ги комбинираат поединечните елементи во една целина. Руските разузнавачки служби широко ги користат културата, музиката, уметноста, литературата и историјата како оружје. И тие систематски работат во таа насока со децении.
Пример за ова е Украина. Кремљската пропаганда веќе долго време, уште од советскиот период, тврди дека украинскиот народ е духовно и политички најблизок до рускиот народ. Но, дури кога Киев почна да спроведува политика на вистинско зближување со Европската Унија и НАТО, Кремљ почна да ги нарекува Украинците нацисти и да повикува на нивно потчинување и делумно уништување.
Страдањето што Украинците моментално го трпат поради руската агресија е споредливо со злосторствата извршени врз нив од страна на нацистичките окупатори и нивните соучесници во Втората светска војна. Потоа украинскиот народ успеа да се спротивстави на агресијата на Третиот рајх, губејќи 10 милиони луѓе, најмногу меѓу сите европски нации, а сега се бори во тешки услови со вооружениот напад на Москва, која се прогласува за Трет Рим.
Слободните нации на Европа мора да се обединат за да ја спречат руската експанзија и идеологијата на рускиот фашизам, која политички е дефинирана како русизам. Третиот Рим ќе ја има истата судбина како и Третиот Рајх. И словенските народи на Западен Балкан треба да запомнат дека Русија никогаш не им била добра мајка, туку зла маќеа.
*Олександар ЛЕВЧЕНКО e поранешен украински амбасадор во Хрватска и Босна и Херцеговина
