Skip to content
И по 122 години од Илинденското востание, недобројни се крушевско-илинденските приказни. За подготовките на Востанието, за десетдневната Република, прва слободна територија на Балканот, за крушевската влада, црешовите топчиња, за востаниците, тајната леарница за востаниското оружје, за човечките приказни при битките на месноста Слива, на Мечкин Камен. За пожртвуваноста, вечниот копнеж за слобода, правда и на крај – за копнежот за своја државност.
Уште колку крушевско-илинденски приказни не се раскажани? Не се откриени? Историчарот при Музејот на Илинденското востание и Крушевската Република Зоран Богески во репортажата на МИА вели: Сме чепнале само 20, најмногу 25 проценти од вечните историски моменти.
Знаеме дека Републиката создала своја Влада. Со министри. А, за да има Влада, треба да има и Собрание. Крушевската Република го имала своето Собрание. Со 60 делегати (денес пратеници). Со свој претседател, со комисии кои носеле прописи.
Претседател на Собранието, или поточно, на Советот бил Теохар Нешков. Виден, моќен, влијателен крушевчанец. Воедно бил и „министер за финансии“.
Тука Богески ги гледа корените на модерниот македонски парламент.
Првиот слободен ден на Крушевската Република, Претседателот Никола Карев, на Гумење, или поточно во училницата пред денешниот „Македониум“ повикал 15 највидни, најавторитетни граѓани на Крушево. Со нив расправал – што понатаму. И, се решава да се свика едно Собрание во Патријаршиското училиште. Денес тоа не постои, уништено е во бомбардирањето во 1903 година. (Во 1930-тите години на тоа место е изграден Монополот, во центарот на Крушево.) Тука се избираат по 20 делегати од секоја црковно-религиозна општина во Крушево. Тогаш имало три такви општински заедници: егзархиска, партијаршиска и романско-патријархиска општинска заедница. Тоа е според Османлискиот систем. Тие делегати, по говорот на Никола Карев и дадените упатства имааат дебата да ја изберат Управата на таа слободна територија, објаснува историчарот Богески.
Востаниците, а и делегатите – првите македонски пратеници, биле попрактични од денешните. Решаваат да не се избере некоја општинска администрација, туку тоа да биде некој вид федерална управа со државни карактеристики за да се претстави целта на револуционерната борба на Востанието. Тогаш, за претседател на Собранието е избран Теохар Нешков.
Бил многу моќен крушевчанец, вклучен во сите револуционерни борби и во периодот на преродбата во Крушево. Дури станал и црковен надстојник, што е голема позиција во тоа време. Бил еден од главните финансиери на организацијата во Регионот. Бил исклучително авторитетен човек, заедно со неговиот брат Матеј Нешков. За секретар на Собранието е избран Ѓорѓи Чаче.
Историчарите сѐ уште во архивите трагаат по идентификување на делегатите на, модерно кажано, пратениците на Собранието (Советот) на Крушевската Република.
– Ние, досега, од 60-те делегати на Собранието, или Советот на Крушевската Република, имаме идентификувано 14. Се надевам дека сите ќе ги идентификуваме. Од нив, имаме само пет-шест фотографии. Тоа се луѓе со авторитет и влијание во Републиката, вели историчарот Богески.
Тогашното Собрание (Советот) функционирало многу налик на денешното. Претседателот ги отворал седниците, заседавал, сите имале право на збор. Имало служби кои пуштале пристап до комисиите на Собранието. Владата и Собранието имале комисии: финансиска, за реквизиција, за санитет, носеле прописи кои ги одобрувал врховниот заповедник – Никола Карев. Биле налик на денешните пратеници, но многу поконструктивни. Тука се бараат корените на модерното македонско собрание.
– Имало дебати, но многу конструктивни и многу покултурни од денес, што е навистина изненадувачки. Ова не е само воздигнување на првата држава на Балканот. Тоа се моменти од кои и нашите денешни функционери може да научат, вели низ смеа историчарот Зоран Богески.
Судбината на првиот претседател на, воопшто, првиот „македонски парламент“, Теохар Нешков, била трагична и ужасна. Бил жив запален – и тоа од негов „борчлија“
– На 12 или 13 август 1903 година, кога веќе Крушевската Република „била во пламен“ и османлиската војска презела сѐ, обидувајќи се да се скрие од османлиската наезда, бил препознат од еден припадник на турскиот башибозук од соседните села. Тој бил должен во дуќанот на Нешков. Должникот, викајќи „Чорбаџи, сега ќе ти го вратам долгот“ го фатил, го потурил со газија и жив го запалил. Така завршил животот на овој непознат, но значаен наш деец и револуционер, објаснува Богески.
