Skip to content
Кога нуркачите во близина на граничното село Радожда ќе ја заматат фината варовничка прашина, се појавуваат дрвени колци и керамички фрагменти што мируваат со илјадници години. Малку подлабоко, езерото “дише” тивко, хрането од подземни извори што доаѓаат преку Галичица.
А ако ги разгледате таложните слоеви во јадрата извлечени од неговото дно, ќе прочитате роман за климата стар повеќе од милион години. Ова е Охридското Езеро — најстарото во Европа — и неговите вистински тајни се далеку повозбудливи од легендите.
Истражуваше: Леон БАКРАЧЕСКИ
Езерото што памети милиони години
Научната мисија SCOPSCO, со длабински бушотини во 2013, покажа дека седиментите на Охрид бележат континуирана историја од приближно 1,36 милиони години. Тоа не е само датум; тоа е архив на дождови, суши, шуми, пожари и лизгања на екосистеми — редок природен “хард диск” на европската клима. Оттука и поимот “древна климатска меморија”: минералите и поленот во слоевите “раскажуваат” како екосистемите се менувале и како езерото опстојувало.
Потонатите градови: Заливот на коските и сенката на Лин
Пред нашите современи брегови постоеле дрвени населби на платформи, закотвени со илјадници колци. Под Пештани е реконструираниот „Музеј на вода — Залив на коските“, создаден врз реални археолошки наоди: на дното се регистрирани повеќе илјади дрвени колци, артефакти и коскен материјал од доцното бронзено и рано железно време.
Од 2019 наваму, тимови кај селото Лин (Албанија) кое граничи со Радожда, потврдија дека таму лежи уште постара потоната населба — денес најстарото познато езерско населиште во Европа, со богат органски материјал зачуван во анаеробни седименти. Радиојаглеродно датирање и дендроархеологија сугерираат населба стара 6.000–8.000 години.
Подземната вода што пристигнува тивко
Една од највозбудливите тајни не е видлива на прв поглед: Охрид се напојува од мрежа карстни извори, вклучително и подлабочински (сублакустрични). Најмоќните извори се кај Св. Наум и на албанска страна кај Дрило/Тушемишт. Преку карстните канали дел од водите на Преспанското езеро кое е повисоко за 160 метри патуваат под Галичица и извираат во Охридското Езеро, со што ја одржуваат неговата извонредна проѕирност и ладовина.
Живи фосили и свет на микроендемизам
Охрид е светско жариште на ендемизам: над 200 видови се уникатни за езерото и сливот — од дијатомејски алги и сунѓери до полжави, ракови и риби. Најпознато е охридското пастрмче (Salmo letnica), но подеднакво важни се десетици „микро-ендеми“ на дното, што еволуирале изолирано како на остров, слично како што Дарвин откривал видови на Мадагаскар. Оваа биолошка „архива“ е дел од ВКН на УНЕСКО — вредност за која целиот регион сноси одговорност.
Езерото како жива лабораторија
Со максимална длабочина близу 290–293 метри и волумен околу 55 км³, Охрид има „време на престој“ на водата од приближно 70 години — доволно долго за процесите на исхрана, таложење и еволуција буквално да се читаат во слоевите. Тоа е причината зошто секое загадување се „врежува“ децении.
Тивките закани на крајбрежјето
Последните години Охрид е под сериозен притисок: урбанизација, непотполна канализација и прекумерен туризам. УНЕСКО во 2025 формално констатира дека состојбата на зачуваност се влошува и дека се исполнети услови за впишување на „Списокот на загрозено светско наследство“ ако не се спроведат корективни мерки — од суспензија на одредени ДУП-ови до строги оценки на инфраструктурните зафати и заштита на мочуриштето Студенчишта.
Исто предупредува и серијата извештаи и стручни проценки: загадување од приточни реки и населби, стар социјалистички прстен-колектор што бара темелна обнова, како и инвазивни видови што истиснуваат локални реликти.
Една истражувачка прошетка: како да ги „читате“ тајните
Ако сакате да го видите невидливото, почнете од Св. Наум: бистрина што изгледа вештачка, а е природен филтер на карстни извори кои „обновуваат“ езеро со столетна динамика. Потоа посетете го Заливот на коските — не како атракција, туку како отворен археолошки албум. На крај, замислете каква архива лежи во слоевите од јадрата на средината на езерото: бранови на клима, миграции на шуми, и мали еволутивни скокови што траеле милиони човечки животи. Тајните на Охрид не се мит; тие се наука, но и обврска.
