Skip to content
Премиерот Христијан Мицкоски денес ја затвори дилемата околу Бадентеровото мнозинство со порака дека темата е „завршена и затворена“. „Бадентер“ е дел од Рамковниот договор, а тој од Уставот; рамковниот е исполнет — со оваа формула Мицкоски фактички се дистанцира од изјавата на министерот за правда Игор Филков, кој претходно оцени дека, доколку Бадентер се злоупотребува за политички блокади, можеби е време да се размисли за негово преиспитување. Двата ставови ја отвораат клучната политичка линија: што е поголем ризик за системот — злоупотребата на ветото или чепкањето во заштитниот механизам?
Контекстот е свеж. Собранието не ги изгласа изборните измени, како и дел од одлуките во ДИК за бројот на општински советници, откако пратениците на ДУИ гласаа против, спречувајќи го Бадентеровиот пресек. Филков тоа го прочита како злоупотреба што создава правен вакуум. ДУИ возврати преку портпаролот Арбр Адеми: секој обид за ревизија на Бадентер е удар врз Охридскиот рамковен договор. Адеми ја заостри тезата, обвинувајќи ја власта за системски напади врз столбовите од 2001 година — од укинувањето на балансерот, до непочитување на правичната застапеност и Законот за албанскиот јазик — и повика на обединување против „опасни идеи“ што наликуваат на реториката од пред 1990-тите.
Мицкоски, пак, се обиде да ја извади дебатата од рамката „право на вето vs. злоупотреба“ и да ја пренасочи кон модел на вработување. „Она што претставуваше суштински и институционален проблем е балансерот — презедовме мерки да го надминеме“, рече тој, најавувајќи закон за првична застапеност што, покрај етничката компонента, ќе вреднува квалитет и компетенции. Предлогот веќе е во Венецијанската комисија, а по мислењето, вели премиерот, ќе се оди на усвојување. Со ова Мицкоски практично праќа сигнал дека „рамнотежата“ во администрацијата ќе се редизајнира преку мерит-систем, а не преку корекции на Бадентер.
Политичката слика останува противречна. Од една страна, владата формално го брани Бадентер како затворена тема; од друга, министерот за правда отвори легитимно прашање: што кога заштитниот механизам станува алатка за партиска блокада, а не за заштита на права? Истовремено, ДУИ ја третира секоја дискусија за преиспитување како демонтажа на Охридскиот договор и аргументира со серија конкретни чекори на власта што, според нив, ја еродираат меѓуетничката рамнотежа. Резултатот е комуникациски шум, со ризик темата да се претвори во референдум за довербата меѓу заедниците, наместо техничка расправа за функционалноста на процедурата.
Правната суштина е проста: Бадентер бара покрај обично мнозинство и посебно мнозинство од пратениците што не припаѓаат на мнозинската заедница, за закони кои ги засегаат нивните права и интереси. Неговата сила е заштитата од прегласување; неговата слабост — можноста мал број пратеници да го блокираат процесот без да понудат одржлива алтернатива. Она што недостига е јасна методологија кога, како и за кои закони се применува Бадентер, и посреднички механизам пред активирањето на вето, со рокови и обврска за текст на компромис.
Во практична линија, Мицкоски денес му подаде маслинка на институционалниот легитимитет: „рамковниот е исполнет“, „Бадентер е затворена тема“, „чекаме Венеција за новиот закон“. Но политичкото прашање останува отворено: дали ова е конзистентна стратегија или секундарно „damage control“ по изјавата на Филков? Ако е првото, следуваат јасни чекори — недвосмислена потврда дека нема да се отвора Бадентер; прецизирање на опсегот на закони каде што се применува; обврзувачки протокол за медијација пред вето; и транспарентен календар за изборните измени за да се избегне правен вакуум. Ако е второто, дебатата ќе продолжи да живее во противречни пораки, со ризик секоја идна блокада да се чита како „доказ“ дека Бадентер е или злоупотребен или загрозен.
Од аспект на довербата, пораката на Адеми тежи — не поради риториката, туку поради последиците од „етничко студено време“. Штом заштитните механизми станат дневно-политичко оружје, секој технички спор во ДИК или Собранието добива идентитетска тежина. Токму затоа, од граѓанска перспектива, најрационален излез е да се замени бинарната дилема „ревизија или статус кво“ со трета опција: подобрен и точно опишан Бадентер, со строг опсег на примена, временски рамки за посредување и арбитражен филтер кај Уставниот суд кога постои спор дали воопшто треба да се активира.
Што следува? Мислењето од Венецијанската комисија за законот за првична застапеност ќе покаже дали мерит-компонентата може да се вгради без да се наруши уставната архитектура на рамковниот. Паралелно, власта мора да обезбеди функционален пат за изборните измени и одлуките на ДИК, со јасна употреба или неупотреба на Бадентер според предметот. Без тоа, државата ризикува да влезе во правни празнини, а политичкиот капитал да го троши на борба за наративи, наместо на институционална стабилност.