Skip to content
Струга повторно излезе на улица. Мирисот на чад и пластика веќе не е епизода, туку секојдневие што им влегува во становите и училниците. Локалната депонија, поставена на само половина километар од првите куќи и во близина на Црн Дрим и Охридското Езеро, повторно се потпалува. Жителите тврдат дека прозорец не се отвора, децата не излегуваат во двор и дека „дишат канцер“, додека никој не презема ништо. Граѓанската иницијатива „Зелена народна стража“ вели дека ова не е само протест против смрдеата, туку бунт против дводецениско труење, со проценка дека на локацијата годишно се фрлаат над 40 илјади тони високо токсичен отпад и дека депонијата загадува и воздух и почва и води. Видеото и апелот за блокади зборуваат со јазикот на очај што трае предолго.
Пораката е позната и затоа цинична: институциите повторуваат дека „се работи“ на регионална депонија, додека обврската на општината е да ја одржува и чисти постојната за да спречи еколошки ризици. Во превод, системското решение е на хоризонт, но чадот е тука и сега. Во меѓувреме, случајот отиде и до Европскиот суд за човекови права во Стразбур, откако домашни судови се прогласија за ненадлежни. Таму се бара утврдување на повреда на правото на пристап до суд, на приватен и семеен живот и на ефективен правен лек. Тужени се Министерството за животна средина, Општина Струга и ЈП „Комунално – Струга“ поради непреземање мерки. Ако на европско ниво се констатира повреда, ќе добиеме судска потврда за нешто што жителите одамна го знаат: дека нивниот право на здрава средина е претворен во фраза.
Струга не е било кој град на картата. Охридската котлина е најчувствителното природно и туристичко јадро во земјата, со езеро под заштита на УНЕСКО и речен систем кој не трпи импровизации. Депонија со хронични палења крај водотек е симптом на управување без стандарди: без селекција, без контрола на видот отпад, без противпожарни протоколи и без постојан мониторинг на воздухот што го дишат луѓето. На хартија, националните политики за управување со отпад и европските директиви бараат хигиена на 21 век: механичко-биолошки третман, спречување на отворени огнови, запечатени ќелии, филтрирани исцедоци, гасни факели и јавна објава на мерења. На терен, граѓаните гледаат отворено ѓубриште што гори и администрација што го рационализира чадот со соопштенија.
Прашањето за одговорност е неизбежно. Кога локална депонија повремено гори, тоа е пропуст. Кога гори дваесет години, тоа е политика — или неприсуство на политика. Општината има обврска да чисти, покраинските инспекторати да казнуваат, ресорното министерство да интервенира, а државата да обезбеди мост-решение додека стигне регионалната постројка. Наместо тоа, граѓаните стануваат и медиум и инспектор и сирена за тревога, а нивните протести се третираат како сообраќаен проблем што треба да се „расчисти“ наместо здравствен ризик што мора да се елиминира.
Стразбур може да донесе важна пресуда, но не може да го изгасне огнот. Тоа мора да го стори државата со јасна, проверлива оперативна агенда: рокови за целосно гасење и изолација на жаришта, привремено пренасочување на дел од отпадот во контролирани капацитети, јавен месечен извештај за квалитет на воздух и вода, договорени протоколи за брза реакција и финансиска одговорност по вертикала. Во спротивно, секоја есен и секое тивко безветрие ќе бидат нова епизода од истата хроника на најави и чад. А токму тој чад ја разјадува не само белодробната слузница, туку и довербата во државата — и ја претвора Охридската приказна од маркетинг-рај во документарец за запуштеност.
Протестот во Струга е повеќе од локален настан; тоа е тест за цела земја дали знае да управува со најосновното: отпад што не гори на отворено и воздух што не мириса на стопена пластика. На граѓаните одамна им е јасно што значи „училиште на отворено“ кога дворот мириса на депонија. Сега ред е институциите да покажат дека се способни за нешто повеќе од одговори „се работи на тоа“. Во меѓувреме, протестите ќе продолжат — не затоа што луѓето сакаат да блокираат, туку затоа што за нив блокирани се белите дробови.
