Skip to content
Планетата што ја создала Месечината – долго изгубената Теја – можеби не дошла од далечниот, студен раб на Сончевиот систем, туку од жешкото внатрешно соседство, поблиску до Сонцето од самата Земја. Тоа го сугерира нова анализа на древни карпи од Месечината и од Земјата, која се обидува да ја реконструира најдраматичната сцена од раното детство на нашата планета.
Дека Месечината е резултат на џиновски судир – таканаречената теорија на џиновски удар – научниците го тврдат со децении. Според доминантниот сценарио, пред околу 4,5 милијарди години планета со големина приближно до Марс, која денес ја нарекуваме Теја, се судрила со раната Земја. Огромни количества стопена и распарчена материја се исфрлиле во орбита и од тој прстен од урнатини постепено се формирала Месечината. Дел од Теја завршила во Месечината, дел во самата Земја.
Проблемот е што Теја одамна ја нема. Планетата е „избришана“ од историјата, нема директни фрагменти што можеме да ги анализираме, а хемијата на Месечината и на Земјата е изненадувачки слична, што долго време ги збунуваше истражувачите. Ако Теја дошла од некој далечен дел од Сончевиот систем, зошто не гледаме поголема разлика во составот?
Токму тука влегува новото истражување на тим астрономи од Франција, Германија и САД, објавено и пренесено од „Euronews“. Тие тргнале по трагите на изотопите – „варијанти“ на истите хемиски елементи – на железо, хром, циркониум и молибден во месечеви и земјини карпи, и со сложени модели симулирале стотици можни сценарија за тоа од каде можела да дојде Теја.
Клучната идеја е едноставна, но моќна: материјалот кој се формирал поблиску до Сонцето, во внатрешниот Сончев систем, се оформил под други температури и услови отколку материјалот подалеку, зад орбитата на Земјата. Тоа остава суптилни, но препознатливи „потписи“ во распоредот на изотопите. Ако ги знаеме тие шеми, можеме да споредиме: дали мешавината од која се создадени Земјата и Месечината повеќе наликува на „внатрешна“ или на „надворешна“ зона на Сончевиот систем?
Резултатот е јасен: моделите што најдобро се совпаѓаат со денешните изотопски потписи покажуваат дека Теја најверојатно се формирала во внатрешниот Сончев систем, уште поблиску до Сонцето од раната Земја. Со други зборови, планетата што ја создала Месечината не била далечен „влезник“ од надворешниот мразен свет, туку локален сосед – дел од истата внатрешна „градежна парцела“ од која се создала и нашата планета.
Британскиот астроном Џејк Фостер од Кралската опсерваторија во Гринич, кој не бил дел од тимот, коментира дека најфасцинантно е тоа што успеале со голема прецизност да одредат од кој регион на Сончевиот систем дошла планета што веќе 4,5 милијарди години не постои – парче космичка „форензика“ што личи на научна фантастика.
Ова „обратно инженерство“ на раниот Сончев систем има неколку важни последици. Прво, појаснува зошто Месечината и Земјата се толку слични по состав: ако и Теја и Земјата се формирале од сличен материјал во внатрешниот Сончев систем, логично е нивните „остатоци“ по ударот да носат многу блиски хемиски потписи. Второ, ја поткопува сликата за Теја како „донор“ на далечен, различен материјал од надворешните делови на системот. Наместо тоа, приказната станува повеќе локална, но не помалку драматична.
Понатаму, ваквите анализи не се само за љубопитство околу нашата Месечина. Тие помагаат да разбереме како воопшто се формираат планети, како растат, се судираат и се менуваат во хаотичните први стотици милиони години по раѓањето на една ѕвезда. Денес знаеме за илјадници егзопланети околу други ѕвезди, а судирите слични на оној меѓу Земјата и Теја веројатно се правило, а не исклучок. Разоткривањето на потеклото на планетата што ја создала Месечината е дел од поголемата слика: како од космички прашина и хаос се раѓаат светови способни да го носат животот.
Иако ова истражување значајно го заострува фокусот, тоа не значи дека приказната е затворена. Нови примероци од Месечината, идни мисии и понапредни лабораториски техники ќе додаваат нови парчиња во сложувалката. Но една работа веќе станува појасна: планетата што ја создала Месечината веројатно била наш многу поблизок космички сосед отколку што долго време претпоставувавме – и дел од истата локална, внатрешно–соларна драмa во која, на крајот, се родила Земјата каква што ја знаеме.
