Skip to content
Идните членки на Европската Унија нема да имаат право на вето само за едно прашање што го имаат старите – можноста да го блокираат процесот на преговори на другите земји-кандидатки за членство во ЕУ, објавува црногорскиот медиум „Вијести“, повикувајќи се на извори добро запознаени со преговорите на Подгорица со Брисел.
Ограничувањето ќе важи за сите кандидати од Западен Балкан, како и за Украина и Молдавија.
Ова е стар германски предлог, кој веќе е усвоен од голем број земји-членки и практично постои консензус во Унијата дека оваа мерка треба да биде вклучена во Договорот за пристапување на Црна Гора. Албанскиот премиер Еди Рама веќе сигнализираше дека Тирана нема да има проблем да се откаже од правото на вето за проширување и дури би бил подготвен да го стори тоа.
Не е потребно длабоко познавање на односите ЕУ-Западен Балкан за да се види главниот мотив на германската иницијатива – превентивно да се избегне можноста Србија да го блокира Косово или, обратно, Приштина да постави бариера кон Белград. Со оглед на тоа што на Србија би ѝ било тешко сериозно да се приближи кон ЕУ под сегашниот режим во Белград, ова е прашање на долгорочна превенција.
Имаше многу врева околу ограничувањето на правото на вето, но всушност ова е завеса за дим, бидејќи не постои ниту сериозно мнозинство, а камоли консензус, новите членки целосно да се откажат од ветото. Дипломатски извор од една земја-членка за „Вијести“ изјави дека ветото ќе биде ограничено само на прашањето за проширување, а продолжувањето на оваа суспензија би го нарушило принципот на еднаквост и би ги поткопало темелите на ЕУ. Постојат земји кои би сакале слични ограничувања да опфатат и други сектори, но на нив се спротивставува силен блок земји, поддржан од мислењето на водечките експерти за европско право.
Приказната за „отстранување на ветото“ на новите членки ја презедоа некои германски тинк-тенкови и новинари во Брисел. Европската комесарка Марта Кос се осврна на темата во интервју за „Фајненшл тајмс“, но нејзините зборови беа погрешно протолкувани. Англискиот текст беше корегиран, но речиси никој не обрна внимание на корегираната верзија, бидејќи самата теза за елиминирање на ветото им се допадна на дел од публиката, додека за други се покажа како погоден повод за сензација и кликови.
Кос не зборуваше за одземање на правото на вето, туку за заштитни мерки што веќе се применети во минатите рунди на проширување. Овие мерки претставуваат специфични задачи, најчесто поврзани со спроведување на веќе усвоените реформи според европските стандарди, кои новите членки мора да ги спроведат за да станат полноправни учесници во релевантните сектори.
Првата фаза од заштитните мерки ќе се однесува на периодот на ратификација – од потпишувањето на договорот за пристапување до формалниот влез на новата земја. Втората фаза ќе биде привремена и ќе се применува и по членството. Нема да има трајно одземање на правата, туку ограничување за период од најмалку шест месеци до неколку години.
Брисел ги гледа мерките како гаранција дека усвоените закони и реформи ќе бидат спроведени ефикасно и квалитативно според европските стандарди. Најмногу вакви барања се очекуваат во областите на владеењето на правото, борбата против корупцијата, организираниот криминал и перењето пари – области каде што фактичката имплементација обично трае подолго.
Некои земји и некои тинк-тенкови веруваат дека договорот за пристапување на Црна Гора би можел да го ревидира и членот 7 од Лисабонскиот договор, кој предвидува санкции против земјите што ги кршат основните вредности на ЕУ. Сепак, најавторитетните правници во европското право го оценуваат таквиот потег како нереален и премногу ризичен – тоа би ја отворило „Пандорината кутија“. Реформа на Член 7 може да се направи само со измена на самиот Лисабонски договор или преку нова конвенција, а не преку договор за пристапување за нова земја.
Црна Гора е на добар пат да затвори пет поглавја од преговорите во декември, за да не се шири скептицизам во ЕУ и да се избегне обидот за одложување на проширувањето, изјави извор од Брисел. Наскоро ќе биде формирана ад хок работна група за изготвување на договорот за пристапување. Иако некои земји-членки, особено Франција, имаат резерви, работата на текстот е интензивна, а Подгорица треба дополнително да го забрза спроведувањето на своите обврски и да ја покаже својата решителност за членство.
Во рамките на Советот на ЕУ се водат дискусии за тоа дали планираните пет поглавја ќе бидат затворени на Меѓувладината конференција во средината на декември. Не е сосема сигурно дека тоа ќе се случи, но Црна Гора е во добра позиција и сè уште има неколку конкретни задачи што треба да ги заврши. Не се очекува неуспехот да се назначат сите судии во Уставниот суд засега да го попречи распоредот, иако може да се појави како прашање во пошироката дебата за проширувањето, која е влошена од Србија, рускиот хибриден притисок врз ЕУ и војната во Украина.
Во секој случај, Црна Гора има рок до 10 декември да го стори она што е потребно, а во Европската комисија и групата земји кои силно го поддржуваат проширувањето постои оптимизам дека сите планирани поглавја ќе бидат затворени. Затворањето на Поглавје 31 е одложено до следната година бидејќи Комисијата верува дека инсистирањето за нејзино затворање сега би било премногу ризично и би можело да го зголеми ризикот од блокада од страна на Хрватска – сценарио што Подгорица и Брисел сакаат да го избегнат во оваа фаза.