Кој е Лаура Ковеши, обвинителката што ја повика Филипче

Кога претседателот на СДСМ, Венко Филипче, денес на прес конференција најави „бомби 2.0“ за корупциски скандали на власта и порача дека ќе ја повика европската обвинителка Лаура Ковеши и тимот од Италија кој се бореше со мафијата Коза ностра, дел од јавноста тоа го доживеа како уште една силна политичка метафора. Но зад името Лаура Ковеши стои една од најпознатите антикорупциски обвинителки во Европа, симбол на борбата против злоупотребата на јавни пари.

На прес-конференција, лидерот на СДСМ најави „нова серија бомби“, односно аудио и документарни материјали за, како што рече, нови корупциски шеми на актуелната власт. Во истиот настап тој повтори дека ќе побара ангажман на европската обвинителка Лаура Ковеши за скандалот со програмата ИПАРД 3, како и помош од италијанските антикорупциски институции кои децении се бореа со мафијата Коза ностра. „Ако тие се справија со Коза ностра, можеме и ние да се справиме со мафијата на ВМРО-ДПМНЕ“, порача Филипче.

Од ВМРО-ДПМНЕ возвратија дека „најиронично е Венко Филипче да зборува за борба против криминал“, нарекувајќи го неговиот настап „политичко харакири“ и обид да се „испере нешто што не се пере ниту во топла, ниту во ладна вода“. Политичката битка околу корупцијата, очигледно, добива и европска димензија – барем на ниво на симболика и пораки.

Кој е Лаура Ковеши?

Лаура Кодруца Ковеши е Романка, доктор по право и една од најпознатите обвинителки во ЕУ. Таа беше најмлада и прва жена генерална обвинителка на Романија (2006–2012), а потоа шефица на Националната дирекција за борба против корупција (ДНА) од 2013 до 2018 година.

Под нејзино водство, романската ДНА стана пример за „тврд“ антикорупциски модел: во една единствена година беа покренати постапки против десетици градоначалници, пратеници, поранешни министри и дури и поранешен премиер, со стапка на осудителни пресуди над 90 проценти. Европската комисија ја издвојуваше ДНА како пример за добра пракса, а анкетите покажаа дека оваа институција има доверба кај повеќе од половина од романските граѓани – повеќе од парламентот и политичките партии.

Токму затоа Ковеши стана и „непријатно“ име за дел од романскиот политички естаблишмент. Во 2018 година беше сменета од функцијата шефица на ДНА, во постапка што европските набљудувачи ја оценија како политички мотивирана. Две години подоцна, Европскиот суд за човекови права утврди дека нејзиното разрешување било незаконско и дека ѝ било повредено правото на правично судење и слобода на изразување, бидејќи била казнета за јавна критика на реформите кои ја слабеле борбата против корупцијата.

Од „ловец на корупција“ во Романија до прв европски јавен обвинител

По романската епизода, Ковеши ја доби поддршката на Европскиот парламент и земјите-членки и во 2019 година беше назначена за прв европски главен обвинител – на чело на новоформираното Европско јавно обвинителство (EPPO) со седиште во Луксембург.

EPPO е независно тело на ЕУ задолжено да истражува и гони кривични дела против финансиските интереси на Унијата – измами со европски средства, корупција, перење пари и прекугранична ДДВ измама. Работи преку мрежа на европски делегирани обвинители во земјите-членки, кои истовремено се дел од националните обвинителства и го штитат буџетот на ЕУ таму каде што се трошат европските пари.

Под водство на Ковеши, EPPO веќе отвори низа големи истраги – од шеми со потценета увозна стока и изгубени стотици милиони евра од ДДВ, до случаи на злоупотреба на европски фондови и корупција во високи дипломатски кругови. Неодамнешните акции во Грција и истрагите за злоупотреба на европски средства во повеќе земји ја зацврстија репутацијата на Ковеши како обвинителка која не го штеди ниту приватниот бизнис, ниту европската администрација.

Што значи повикот до Ковеши во македонски контекст?

Кога Филипче зборува дека „ќе ја повика Лаура Ковеши“ за скандалот со ИПАРД 3, тој всушност ја става темата во рамка на европска истрага за евентуална злоупотреба на европски пари. Програмата ИПАРД 3 е дел од инструментот за претпристапна помош на ЕУ – европски средства за рурален развој на државите кандидати, вклучително и Северна Македонија. Парите доаѓаат од европскиот буџет и се наменети за модернизација на земјоделството, преработката на храна и развојот на село, со национално кофинансирање.

Иако Македонија сè уште не е земја-членка и формално не учествува во EPPO како државите на ЕУ, самата закана дека евентуалните злоупотреби на ИПАРД може да станат предмет на европски интерес носи силна политичка симболика. Една е пораката „ќе пријавиме во Брисел“, а сосема друга кога во ист контекст се споменува име како Лаура Ковеши – обвинителка која веќе има урнато кариера на премиери, министри и високи функционери поради корупција со европски пари.

Дополнително, Филипче зборува и за „италијанскиот тим кој се справи со Коза ностра“, алудирајќи на легендарните антимафиски структури кои во Италија децении се борат со организираниот криминал. Повикот и кон Ковеши и кон италијанските антикорупциски институции треба да го засили впечатокот дека, според опозицијата, корупцијата во земјава веќе не е само локален политички проблем, туку мафијашка шема што заслужува европски и меѓународен третман.

Дали тоа ќе остане само дел од политичка реторика пред избори или навистина ќе се развие во конкретни иницијативи кон европските институции – ќе зависи и од тоа како ќе се документираат и презентираат најавените „бомби 2.0“, но и од подготвеноста на ЕУ да ја гледа Северна Македонија не само како кандидат за членство, туку и како полноправен дел од својата антикорупциска приказна.