Која е Анита Тополова-Исајловска: обвинителката по мерка на власта

Анита Тополова-Исајловска денеска, 22 декември 2025 година, едногласно е избрана за вршител на должност Јавен обвинител на Република Северна Македонија, на седница на Советот на јавните обвинители. Изборот доаѓа по оставката на Љупчо Коцевски, поднесена минатата недела, во момент кога институцијата е под силен јавен и политички притисок, а довербата во правосудството повторно се мери преку секој потег што има тежина на преседан.

Клучниот детал што ја објаснува оваа транзиција е правната рамка: назначувањето в.д. се активира кога функцијата останува испразнета и трае до именување нов државен јавен обвинител, но не подолго од шест месеци. Тоа значи дека Тополова-Исајловска во старт не добива „мандат за реформа“, туку мандат за континуитет и управување со кризата. Таа е избрана како единствен предложен кандидат, што ја засилува дилемата дали системот воопшто произведува избор или само формализира веќе донесена институционална одлука. Од друга страна, фактот дека изборот е „внатрешен“ и ограничен на круг обвинители кои по закон можат да ја преземат функцијата, ја стеснува конкуренцијата и го прави ваквиот исход предвидлив.

Нејзината професионална биографија, во јавноста најчесто резимирана низ медиумски профили, покажува брзо напредување и позиционирање во врвот на обвинителската хиерархија. Првпат е избрана за јавна обвинителка во 2009 година; во 2013 преминува во Вишото јавно обвинителство; во 2016 е унапредена во републичка јавна обвинителка и станува заменичка на тогашниот државен јавен обвинител Марко Зврлевски. Во следните години, според јавно достапни информации, останува во централните структури на обвинителството и работи како заменик и во мандатите на други државни обвинители. Токму тој континуитет – заменик кај повеќе шефови – денес се чита двојно: како искуство и институционална меморија, но и како врска со старите модели на управување, од кои дел од јавноста бара дистанца.

Позицијата од која доаѓа на чело на институцијата не е симболична. Тополова-Исајловска со години раководи со одделение за меѓународна правна помош, точка каде што се сечат барања за меѓународна соработка, замолници, комуникација со европски тела и канали за размена на докази. Во држава која редовно се соочува со истраги со прекугранична компонента – финансиски текови, организиран криминал, дигитални траги – оваа функција е практично нервен систем на обвинителството. Но токму на тоа поле се врзуваат и дел од најнепријатните јавни забелешки за нејзината работа.

Една од најгласните контроверзии поврзани со нејзиното име е барањето што го поднела до Врховниот суд во предметот „Талир“, случај што произлезе од материјали на поранешното СЈО и се однесува на наводи за незаконско финансирање на ВМРО-ДПМНЕ. Во јуни 2024 година, таа потпишала барање за заштита на законитоста, со аргументација дека обвинението било поднесено од неовластен тужител по истек на рокот од 18 месеци за поднесување обвиненија од СЈО, и дека дел од прислушуваните материјали не треба да се третираат како докази. На 9 октомври 2024 година, Врховниот суд го одбил барањето како неосновано, по јавна седница на која таа ги образложила своите аргументи. Во тој момент, правната дебата се претвори во политичко прашање: дали обвинителството „чисти“ предмети од СЈО преку вонредни правни лекови, или се обидува да ја расчисти правната валидност на обвиненија што со години ја трошат довербата во системот.

Таа епизода отвори и втор фронт – судир на интереси. Дел од критиките во јавноста беа мотивирани од фактот дека нејзиниот сопруг е Илија Исајловски, поранешен заменик-министер за надворешни работи. Прашањето не е само лична врска, туку перцепција: кога предметот е политички експлозивен, обвинителот не мора да биде пристрасен за јавноста да се сомнева дека системот е пристрасен. И тука в.д. мандатот носи дополнителен ризик: секое решение за чувствителен предмет, секоја кадровска рокада и секоја комуникација со јавноста ќе се толкува низ рамката „дали се купува време“ до избор на нов државен обвинител со полн мандат.

Паралелно, нејзината ресорна област – меѓународната соработка – е евидентирана како проблем во извештаи и јавни прилози поврзани со Канцеларијата за врски со Европравда (Еуроџаст). Во извештајот за работата на таа канцеларија, пренесен во медиумски анализи, се нотира дека и покрај тоа што канцеларијата и одделението за меѓународна правна помош се во иста зграда, соработката „не е на највисоко ниво“ и дека за дел од предметите не биле доставени информации или биле доставени делумно, што резултирало со ургенции од странски органи. Уште постар извештај, презентиран преку медиумски прилог, оди подалеку и зборува за случаи во кои обвинителот за врски не добил повратни одговори од тоа одделение, а од обвинителството тогаш најавиле насоки за подобрување на комуникацијата и условите. За шеф кој доаѓа токму од таа вертикала, ова не е периферна тема: тоа е тест дали ќе се смени моделот на одговорност или ќе остане во зоната на „констатирано – ќе се подобри“.

Постои и трет слој на јавен контекст што не може да се игнорира: кризата што ја доведе до оваа смена. Коцевски поднесе оставка по долготрајна конфронтација со извршната власт и парламентот, со обвинувања за професионални пропусти и политизирање на обвинителството. Во својата јавна оставка тој говореше за политичка пресметка и за ризик од рушење на независноста на институцијата. Владата, пак, тврдеше дека постапува по закон и наведуваше причини поврзани со „груби стручни грешки“ и други прекршувања. Овој судир создаде амбиент во кој новиот в.д. обвинител не започнува со кредибилен „празен лист“, туку со товар на институционална недоверба и очекување да биде мост, но и штит.

Што реално може да се очекува од Тополова-Исајловска во следните шест месеци? Прво, управување со секојдневниот капацитет на обвинителството: распределба на предмети, внатрешна координација и дисциплина, јавна комуникација без контрадикторни сигнали. Второ, стабилизација на меѓународната соработка, особено таму каде што извештаи веќе нотирале слабости. Трето, политички најризичниот дел: да не стане „привремен потписник“ за спорни правни потези што ќе произведат трајни последици, а одговорноста ќе се префрла на наследникот.

Во исто време, постои и простор за позитивен пресврт. Фактот дека доаѓа од механизам што работи со докази, рокови и одговори кон странски органи, може да се претвори во практична реформа: стандарди за повратни информации, траги на одговорност, јавни метрики за тоа колку барања се обработуваат и во кои рокови. Искуството како заменик кај различни државни обвинители, ако се искористи паметно, може да стане средство за чистење на процедурите од „неформални центри на моќ“.

Најважното, сепак, е што нејзиниот мандат ќе се чита како пролог за избор на нов државен јавен обвинител со полн мандат. Таму ќе се судрат две логики: логиката на професионални критериуми и логиката на политички договор. Ако следните месеци поминат во тивки кадровски и правни потези што личат на позиционирање, надежта за институционален пресврт ќе се намали. Ако, пак, се види јасен приоритет: транспарентност, дисциплина на рокови, јавна отчетност и рамноправна примена на законите без оглед на политичка тежина, тогаш и привремениот мандат може да има трага.

Изборот на Анита Тополова-Исајловска е избор на системот за „стабилност“ во момент на потрес. Прашањето е дали стабилноста ќе биде само замрзнување на состојбата до ново именување, или ќе биде стабилност што отвора пат за вистинска независност и мерливи резултати. Во држава каде што правосудството одамна е дел од политичкиот спор, новиот в.д. обвинител нема луксуз да биде невидлив. Има луксуз само да биде точен.