На што не научија студентските протести во Србија

Студентите во блокадата покажаа како изгледа автентична борба за општото добро: никој не се става себеси во преден план, а многумина кога даваат изјави или се појавуваат во медиумите – речиси никој повеќе од двапати – не сакаат да се споменува нивното презиме, па дури ни името. Имено, објаснуваат дека не се работи за нив, туку за тоа за што се борат.

Јелена ЈОРГАЧЕВИЌ*

Општеството во Србија се разбуди. До вчера празните зборови се исполнети со значење: Онаму каде што се замижуваше, сега очите се широко отворени, каде што се грчевте од страв, плачете од напливот на добрина во себе и другите. Едната тишина замени друга. Првата е тишина до ударот, втората – петнаесетминутната – е моќна и елоквентна.

Сведоци сме на морална револуција за која се одговорни студентите. Запалија искра, а потоа почна… Што научивме од нив?

Иван Ергиќ – поранешен фудбалер и поет – зборувајќи за потребата од превреднување на општеството и институциите, во едно интервју ми кажа дека индивидуалните напори се залудни, самоугодни и романтични. На одреден начин слична порака испрати и о. Ико Скоко од Мостар – во текот на разговорот неколку пати спомна претпазливост. Го прашав што мисли?

„Мислам дека некој мора да оди побрзо, но не премногу далеку, бидејќи другите треба да го следат“, одговори тој. „Ако сме пребрзи, а никој не нè следи, одиме џабе“.

Студентите во блокадата покажаа како изгледа автентична борба за општото добро: никој не се става себеси во преден план, а многумина кога даваат изјави или се појавуваат во медиумите – речиси никој повеќе од двапати – не сакаат да се споменува нивното презиме, па дури ни името. Имено, објаснуваат дека не се работи за нив, туку за тоа за што се борат.

Доколку сте новинар и сакате да разговарате со некој од студентите, мора да ја контактирате групата во рамките на пленумот задолжена за медиумите – тие ќе ви изберат соговорник. Студентите не се наметнуваат. Напротив, бегаат од вниманието, а обраќањето до јавноста го гледаат како начин на ширење идеи, а не самопромоција.

Познатиот американски професор по социологија Питер Л. Бергер даде интервју во 1968 година за Њујорк Тајмс. Под наслов „Црни прогнози за религијата“. Бергер исто така рече: „До 21-от век, верниците веројатно ќе преживеат само во мали секти, згрчени заедно во обид да се спротивстават на глобалната секуларна култура“. Нешто помалку од четири децении подоцна, Бергер призна дека згрешил: Мојата претпоставка беше погрешна, светот денес е жестоко религиозен како и секогаш. Зошто е ова важно? Таму каде што има човечки елемент, таму е и непредвидливоста; колку и да е добра теоријата, а психолозите и социолозите, историчарите и медиумите се трудат во своите очекувања, има нешто што ќе им избега. Затоа што човекот не може да се става во закони и правила, како да е бројка.

Српското општество со години тонеше сè подлабоко во рамнодушност, па се чинеше дека опортунистите и набљудувачите се непобедливи во одбраната на корумпираниот, хибриден режим чии претставници немаат кочници – ниту надворешни ниту внатрешни. Младоста е жигосана како себична и незаинтересирана, несвесна за околината, егоцентрична и необразована.

И тогаш, речиси преку ноќ, видовме илјадници и илјадници студенти и ученици на улиците и патиштата – благородни и солидарни, промислени и образовани, коректни и упорни, зрели и елоквентни, подготвени да се жртвуваат, без да го гледаат тоа како жртва. Многумина беа изненадени. Дури и нивните професори, ако се искрени, ќе ви кажат: „Не можевме ни да сонуваме дека се такви“.

Зборот дијалог ни се гади затоа што премногу често го (зло)употребуваа оние кои не сакаа да слушаат никого освен себе и како единствени соговорници препознаваа истомисленици. Стремежот на модерните спин диктатури е токму да го задушат дијалогот и да го поларизираат општеството до крајност бидејќи тие можат непречено да владеат само таму каде што општеството е поделено. А таму каде што се разговара, секогаш постои можност да се изгради мост, но и да се бранат послабите, а поврзано со тоа и да се побуни за поправедно општество.

Секоја одлука на студентите во блокадата ја донесува пленумот со просто мнозинство. Има континуиран дијалог – размена на мислења со почит. Сведоците на тие процеси ми кажуваат дека пленумите каде што се дискутираат неколку точки понекогаш траат по осум или девет часа. Односно додека секој не каже што има. Составен дел од тоа е прифаќањето на разликите. Сепак, се чини дека студентите не го прават тоа со натприроден напор, туку дека прифаќањето на различноста е нивниот хоризонт на нормалност.

Често сме фокусирани на негативните страни на социјалните мрежи – тие создаваат ехо комори, меурчиња и балони. Во прилозите на класичните медиуми – ако не се владиниот пропаганден билтен – има поддржувачи и противници на секој став, додека на социјалните мрежи сме опкружени само со информации кои не создаваат когнитивна дисонанца. Затоа виртуелниот простор врие од лажни вести, контекстот се заборава, нијансите се гушат.

Но, што сме превидиле? Овие млади луѓе во Србија пораснаа со мејнстрим медиуми, кои се во огромно мнозинство контролирани од режимот, па се навикнаа на класична манипулација. Имено, тие ги изградија своите канали за комуникација, свесни дека постојано се опкружени со нови лаги. А Хана Арент пишува дека кога сите постојано ве лажат, „последицата не е тоа што верувате во лагите, туку дека никој веќе во ништо не верува“.

Во овој контекст, студентите успеаја да прогледаат низ спинот и да стекнат имунитет. Нивниот одговор е совршен – не да се вклучат во спин-игра, туку да (о)да го задржат вниманието на важни прашања, односно на барањата на студентите. „Ненадлежната институција“ (претседател на Србија) не е важно прашање.

Конечно, да се биде постојано под очите на јавноста на социјалните мрежи – и да се навикнат на камерата на мобилниот телефон и да артикулираат мисли на социјалните мрежи – сигурно им помогнало на овие девојки и момчиња да бидат фасцинантно елоквентни и фокусирани во пошироката јавност.

Идејата може да биде брилијантна, но не мора да полетува. Барањето може да биде само до срж, но да не ги натера луѓето да се борат за тоа. Клучот е да се покаже со личен пример за што се залага.

Учениците во блокадата во последните месеци шетаат од место до место, честопати надвор од границата на физичкиот напор. Тие пешачеа стотици километри и предизвикаа социјална катарза на средбите со граѓаните, насмеани и покажувајќи меѓусебна солидарност. Во исто време, тие станаа социјален будилник за општа солидарност, потсетник дека сме подобри отколку што верувавме и дека нè има повеќе отколку што мислевме.

*Јелена Јоргачевиќ е заменичка главна уредничка на магазинот „Време“

Нејзиниот изворен текс со наслов Šta smo naučili od studenata е објавен на autograf.hr