Skip to content
Денес опозициската СДСМ на прес конференција изнесе наоди дека новата В.Д Директорка на Националната Агенција Ана Михајлов била под сериозна истрага на ОЛАФ и дека никогаш не се процесиуирани обвиненијата од домашното обвинителство, каде јасно е наведено дека постои основано сомневање за злоупотреба на над 2 милиони евра.
Што значи акронимот
ОЛАФ е Европската канцеларија за борба против измами. Формално, тоа е независна истражна служба вградена во Европската комисија со три јадрени улоги:
- да истражува измами и неправилности со средства од буџетот на ЕУ (вклучително и европски програми што се спроведуваат во земјите-членки и партнерите),
- да истражува корупција и сериозни прекршоци во институциите на ЕУ, и
- да развива и координира политика за спречување измами.
ОЛАФ не поднесува обвиненија и не суди. Тој спроведува административни истраги и на крај издава препораки: финансиски (враќање на средства), судски (кон национални обвинителства) и дисциплински (кон институции/органи). Понатаму, дејствуваат националните органи и европските служби (како Европското јавно обвинителство, каде е надлежно).
Како се отвора и води истрага
Случај во ОЛАФ се отвора врз основа на конкретни дојави, ревизорски наоди, новинарски откритија или сигнали од грант-донатори/агенции. По преселекција (дали има доволно индиции, дали е во надлежност), следат класични истражни чекори: барања за документација, интервјуа, дигитална форензика, on-the-spot проверки кај грант-корисници/агенции, вкрстување на списоци на евалуатори и апликанти, испитување конфликти на интереси и потенцијални шеми на „објавување доверливи информации“.
Просечната истрага трае повеќе месеци, често над една година, бидејќи ОЛАФ паралелно координира со национални органи, службите на Комисијата и, по потреба, со Европол/Евроџаст. По завршување, конфиденцијалниот извештај се доставува до надлежните — национално обвинителство/полиција, ресорни ГД во Комисијата, извршни агенции — со конкретни препораки (враќање на средства, судска постапка, административни санкции).
Зошто ОЛАФ ги гледа националните агенции за Еразмус+
Еразмус+ е децентрализирана програма: голем дел од средствата течат преку национални агенции (НА) кои дистрибуираат грантови на училишта, универзитети, НВО и општини. Типични ризици што ОЛАФ ги проверува во ваков контекст се:
- протекување доверливи информации од евалуациски процеси;
- конфликт на интереси кај вработени, евалуатори или надворешни консултанти;
- вештачко подобрување на апликации или координирање исходи;
- забрането надворешно управување со проектни портфолија (outsourcing) спротивно на грант-договори;
- двојно финансирање, фиктивни активности, лажни фактури.
Кога ОЛАФ наоѓа системски проблеми во НА (или кај грант-корисници), покрај судските препораки следуваат и финансиски корекции и можни суспензии на плаќања; ризични субјекти може да завршат во системот за рано предупредување/исклучување на ЕУ (EDES).
Македонската трага: што е познато и што недостасува
Опозициската партија СДСМ јавно тврдеше дека в.д. директорката на Националната агенција е опфатена со документи и наоди поврзани со истрага за злоупотреби на европски средства од претходни години (спомнат е износ „над 2 милиони евра“, протекување информации, и надворешна фирма што управувала проекти на повеќе училишта спротивно на грант-правила). Според тие наводи, предметот бил испратен до домашното обвинителство, но без обвинителен акт до денес.
Како истражувачи, важно е да нагласиме:
- ОЛАФ истрагите и финалните извештаи се доверливи до моментот кога националните органи ќе постапат, па јавноста ретко добива целосни детали.
- Фактот дека ОЛАФ дал препорака не значи автоматска вина; тоа е повик до националните органи да ја завршат казнената и финансиската постапка.
Клучни прашања за одговорност и интегритет
- Дали и кои препораки (финансиски/судски/административни) се доставени до надлежните македонски органи во врска со НА и кои чекори се преземени?
- Дали Еразмус+ грантови биле коригирани/вратени, дали имало суспензија на плаќања или клаузули на „ex-post“ корекции за ризични повици?
- Како НА управува со спречување конфликт на интереси денес: регистар на интереси, ротација евалуатори, двојна слепа евалуација, внатрешна контрола, надзорен одбор?
- Што покажува интерната ревизија (и/или Државниот завод за ревизија) за периодите наведени во партиските наводи?
- Зошто и со која образложение е поништен претходниот конкурс за директор и по кои критериуми е назначен в.д. директор во период на чувствителни истраги?
Без одговори на овие прашања, ризикот е двоен:
- да се наруши довербата на илјадници ученици, наставници и НВО во фер пристап до ЕУ-пари;
- да се отвори пат за финансиски корекции од Брисел што ќе ги платат токму корисниците и буџетот.
Што кажува „потписот“ на ОЛАФ во пракса
Кога ОЛАФ утврдува неправилности, најчестите последици се:
- враќање средства од конкретни грантови;
- исклучување/сечење на грант-линии за субјекти со сериозни прекршувања;
- судски постапки на национално ниво за злоупотреба/корупција/проневера;
- административни мерки: смена на раководство, нови протоколи за евалуација, засилен аудит.
Ако институциите реагираат навреме, програмите продолжуваат без трајна штета. Ако не — следуваат „тешки“ мерки, вклучително и замрзнување на дел од средствата и долгорочна штета по репутацијата.
Што следува — и што јавноста оправдано очекува
Минимумот на транспарентност е:
- јавно соопштување на агрегирани податоци за статусот на предметите поврзани со ЕУ-средства (без да се загрозат истрагите),
- временски рокови за одлуки на обвинителството,
- оперативен план за спречување конфликти во НА (нов правилник, комплетни траги на одлучување, „cool-off“ периоди за вработени/евалуатори, случајно распределување на проекти, двојна проверка за протекување).
И, најпосле: ако наводите за системски пропусти се точни, во интерес на корисниците и државата е брза деполитизација на именувањата во агенцијата и зајакнување на независниот надзор. ОЛАФ може да укаже на проблемот; од нас зависи да го решиме.
