Битиќи: Од неспособноста на Владата да се справи со ценовните шокови профитираат одредени кругови

Во серијата интервјуа „Имаме неколку прашања за вас“ разговаравме со пратеникот и поранешен вицепремиер за координација со економските ресори Фатмир Битиќи.

Го прашавме дали американско-европската трговска војна ќе се одрази на Македонија, дали државата е подготвена на тие удари или само ќе бидеме неми посматрачи и дали последиците ќе се одразат и на растот на економијата којшто актуелната влада го проценува на 3,7%.

Битиќи и понатаму е на ставот дека останаа многу нејаснотии околу унгарскиот кредит и дека останува да се види дали зад него стои политички договор со Унгарија кој, според него е договорен вининституционално.

Соговорникот на Рацин.мк смета дека е неприродно Владата да стои зад бојкотот на маркетите, наместо да ги решава ценовните шкови за кои извршната власт ги има сите механизми, но очигледно е, според Битиќи, дека таа нема визија како да го направи тоа.

Пратеникот Фатмир Битиќи смета дека минималната плата од 30.000 денари треба да биде реалност по што таа треба да го поттикне растот и на просечната плата во државата.

Во интервјуто за Рацин.мк пратеникот Фатмир Битиќи оценува дека целосно потфрли создавањето на Министерството за енергетика, рударство и минерални суровини, бидејќи и после 8 месеци не се гледаат никакви резултати, а енергетската криза во земјата само се продлабочува.

Со Фатмир Битиќи разговараше Зоран Бојаровски

Рацин.мк: Како американско-европската трговска војна ќе се одрази на Македонија? Дали сме подготвени на тие удари или само ќе бидеме неми посматрачи?

Битиќи: Сметам дека, независно што сме мала земја, нашата севкупна економија е таква да не можеме да останеме на страна и ќе видиме што ќе се случи, што ќе прават они, па после ние ќе реагираме.

Сметам дека Владата би требало после најавите дека се особено блиски со сегашната администрација да знаат кои се слидните чекори и да кажат на стопанството, на пратениците, па и на сите други чинители што се следните чекори што ќе ги преземе македонската влада во насока на поелсно елиминирање на можните негативни влијанија.

Мојата проценка е дека ако се случи  (САД) да воспостават одредени царини кон ЕУ, тоа директно ќе влијае врз нашата економија. Ние сме длабоко извозно ориентирани и поврзани со економијата на ЕУ.

Еве  само еден податок, скоро 47% од нашиот извоз е поврзан со германската економија и од тоа скоро 80% од целиот тој извоз во Германија е поврзан со еден сектор, а тоа е автомобилскиот сектор и, најверојатно, тоа ќе биде еден од секторите коишто најмногу ќе биде погоден во таа војна, во таа тивка војна којашто Америка ја води со другите земји.

Затоа  сметам дека Владата треба да биде многу попроактивна и да има многу појасна стратегија како, во евентуално нови констелации но новата светска економија, ние како мала земја поставиме.

Има начини. Ние како претходна влада и јас бев еден од чинителите, имавме доста работено за да ја поставиме нашата земја во мапата на земји во која така наречениот near shore или friend shore би можело да се одвива, а тоа е да влеземе во сегментот на синџирот на набаваки во одредени сектори како алтернатива за одредени подалечни земји за индустриите коишто се битни за нас.

Тоа реално даде резултати после војната со Украина. Друго е дали тоа помпезно го најавувавме, го зборувавме, го промовиравме, но реално резултатите се видиливи и ефектите од нив се видоа на крајот од 2024 година, кога, во суштина, ја надминавме кризата, инфлацијата, справувањето со инфлацијата, но и резултатите од странските директни инвестиции за кои што оваа влада сака да ги промовира дека достигнале највисок раст.

Треба да сфатиме дека и странските инвестиции, справувањето со инфлацијата и спарвувањето со кризите не е „магичен стап“ па денеска само ќе замавнеш и ќе ги сузбиеш. Тоа е процес којшто трае и ако претходно не си се справил соодветно со причините, последиците ќе бидат полоши. Од друга страна, ако претходно доволно добро е поставена основата последиците ќе бидат такви какви што беа на крајот од 2024, со скоро една милијарда странски инвестиции, а инфлацијата, од некаде 19% да ја оставиме некаде на ниво на 3%, тоа се последиците на претходните политики коишто беа добро осмислени.

Ќе видиме што оваа влада реално ќе понуди во насока на справување со последиците од трговската војна.

Една од последиците може да биде намалување на интензитетот на растот на економијата. Дали е можно такво нешто? Дали тоа ќе се судри со проекците кои велеа, од наша страна, од страна на Владата, дека растот на економијата оваа година ќе биде над 3%?

Мојата проценка е дека растот од 3,7% е многу висок. Тоа не го кажувам само јас. И Народна банка и другите меѓународни институции укажуваат и ниту еден не прооектира раст поголем од 3,3%, а тие што ни го оценуваат кредитниот рејтинг, велат 2.9%.

Оттаму, сметам дека тоа што се навестува од администрацијата на САД во тивката војна со ЕУ, особено во автомобилскиот сектор, ќе влијае негативно и можеме за некој месец да знаеме дали тоа што вообичаено го имаме како нарачки од домашните и странските инвеститори во нашата земја, ќе падне на одредено ниво и дали ќе треба Владата кој е одговорот на тоа.

Јас, искрено, знам што би требало да се направи во овој момент, особено во доменот на односите со стратешкиот партнер како што е САД и во оваа војна колатерала не би требало да биде нашата земја. Но, за тоа треба проактивност, а не седење на страна со став дека тоа е нешто што они го прават и дека ние не би требало да бидеме вмешани.

Сметам дека конечно е дојдено времето, независно што сме мала земја, но нашата геополитичка ни дозволува, дури бара да бидеме многу проактивни во севкупните економски движења во светот, а особено во однос на стратешките партнери како што се САД и ЕУ. Ние немаме друга алтернатива. И со едните и со другите треба отворено да се прашаме затоа што ни на едните ни да другите не им треба слаба македонска економија и слаба држава севкупно. Им треба јак партнер, особено затоа што сме сојузници во најголемата воена алијанса. Тоа значи дека ако како претенденти коишто сакаме да бидеме земја членка на ЕУ, подобро е да бидеме поспремни отколку да бидете сиромашни и од аспект на економија и од аспект на функционирање на институциите.

Уште не ја знаеме политичката цена на унгарскиот кредит

Кога зборуваме за стратешките партнери и во контекст на оваа ситуација за којашто зборуваме досега, трговската војна и неизните влијанија, Владата за свој стратешки партнер ја прогласи Унгарија кога зборуваше за унгарскиот кредит кога го најавија. Конечно овој месец започна постапката за доделување на кредити, преку комерцијалните банки со посредство на Развојната банка на Северна Македонија. Дали во овој контекст е од помош, во оваа ситуација унгарскиот кредит и колку тоа нас ќе не чини во целата оваа ситуација? Затоа што имаше многу контроверзи околу тоа колку навистина ќе чини унгарскиот кредит.

Јас сум бил еден од тие што јавно сум говорел за унгарскиот кредит, сѐ уште има, и останаа многу нејаснотии. Прво, тој е преговаран вонинституционално. Тоа не треба да го заборавиме. Испреговаран е пред воопшто да имаме влада. Сметам дека никој нема толкава политичка моќ да преговара за кредитирање на државата хипотетички дека ќе дојде на власт, освен ако нема договор за одредена политичка соработка. Второ, остана необјаснето дали се тоа навистина унгарски пари или нивното потекло е дека се кинески пари.

Ние мора да сфатиме, дека Македонија, каква што е денеска, не е иста каква што беше пред осум години. Ние сме земја членка на НАТО и знаеме јасно кои се нашите стратешки партнери. Ние имаме и треба да имаме соработка со Кина, но и со сите други земји коишто не се сотавен дел од НАТО алијансата. Можеби не се и во Европа, но при тоа треба да знаеме дека позициите ни се јасни. Играњето на ниво на овозможување на влегување на корозивен капитал, којшто освен финансиска помош има и политичко влијание треба да биде минато. Ако тоа не е јасно имаме сериозен проблем. Затоа, да, и јас ја нарекувам Унгарија како стратешка земја затоа што е дел од ЕУ. Но, при тоа, ако не се објасни што е позадината на сето тоа и која е цената што треба да ја платиме, не само финансиска туку и политичка, сметам дека како јавност не сме на чисто.

Јас како граѓанин не се чувствувам лагодно ако, освен финансиската цена што треба да ја платам преку моите даноци, треба да платам и политичка цена. Гледаме дека таков договор има, но тој не е обзнанет никогаш.

Многу е лесно за препознавање. Како одеднаш третиот телеком оператор влегува и сосема случајно е од Унгарија. Што е следно? Дали влегувањето на други компании од таа земја во нашата земја е можеби договорот којшто е направен, а којшто ние не го знаеме.

Затоа сметам дека владеењето, освен што се црпи од легитимитетот којшто се добива на избори, има одредени правила. Транспарентноста и отечтноста треба да бидат вредности коишто секоја влада, секоја демократска влада, во земја аспирант за да стане земја членка на ЕУ, каде што овие вредности се на највисоко место, треба да ги има.

Јас, како пратеник, сметам дека тоа оваа Влада го нема и тоа го докажува веќе во првите осум месеци. Не за вредностите на ЕУ да ги кажуваме само јавно, туку да се видат на начинот како се поставени и како реално секој треба да ги практикува, сме далеку од тоа што би требало да бидат тие позитивни вредности.

На кратко кажано, ако ми дозволите така да го резимирам ова, политичкиот профит што од унгарскиот кредит го добива актуелната влада, е практично на сметка на граѓаните?

Да, затоа што остана неодговорено прашањето на третиот телеком оператор којшто би требало да влезе, се најави помпезно. Освен тоа, дали они, со тоа што имаат склучено стратешко партнерство кинеската компанија Хуавеј, којашто би требало да влезе на нашиот пазар преку нив, ќе се случи или нема да се случи?!

Затоа што ние како држава имаме јасно дефинирано со кого ќе соработуваме во сегментот на 5Г. Дали тоа, можеби не е влез на кинеските компании во нашиот пазар, а тоа значи влегување, раководење и управување со податоците коишто постојат во нашата земја. Тоа е ранливоста и цената, којашто јас сметам дека треба јасно да биде кажана на граѓаните коишто го плаќаме унгарскиот кредит.

Но, симптоматично за мене како пратеник, тоа неколку пати на говорница сум го кажал, е зошто, кога се зборува за унгарскиот кредит никогаш најповиканиот не зборува за унгарскиот кредит. Најповикан во овој случај е министерката за финансии. Зошто она не зборува помпезно за унгарскиот кредит? Дали, можеби, затоа што сфаќа дека не е сѐ онака како што би требало.

Таа дури покажуваше и одредена резервираност…

Па да, кога сте во таа позиција и кога сте повикан да преговарате и да потпишете, знаете која е цената кога имате билатерален директен договор со одредена земја и знаете кога излегувате на европскиот пазар за еврообврзници. Самиот момент кога ќе успеете да добиете евробврзница, независно од каматата, покажува колку е спремна оваа земја да се носи со исполнување на сите критериуми на тој меѓународен финансиски пазар.

Договарањето само со една земја, билатерално, не се критериумите коишто постојат на финансискиот пазара клучни за да го добиете тој кредит. Можеби тоа е причина за малата нелагодност која што ја има институцијата Министерство за финансии, вклучувајќи ја и министерката, но тоа е прашање што они треба да го одговорат.

Јас сум кажал и пак ќе повторам и ќепродолжам да повторувам дека за мене не би требало да има алтернатива дали е подобро земјата да се задолжува на меѓународниот финансиски пазар, особено преку еврообврзници или билатерално кога, можеби, ќе бидеме политички заложници на одредени години.

Од аспект на критична инфраструктура, треба да бидеме прилично внимателни со кого соработуваме

Да го истористам овој момент во контекст на она што го спомнавте за заштитата на податоците. Вие сте посебно активен на ова поле во една регионална иницијатива и постојано укажувате на опасноста од влезот на големите технолошки од Кина. Во случајот на унгарскиот кредит гледаме дека се крие влезот на Хуавеј, компанија којашто често е именувана како компанија која не се воздржува од тоа да ги собира податоците на граѓаните. Дали треба да бидеме загрижени по ова прашање?

Па, да. Јас пред одредено време, заедно со неколку законодавци, пратеници од регионот, објавивме една статија во различни списанија на Западен Балкан, но и пошироко во којашто навестуваме дека на мала врата, кинеските компании, преку така наречени „сигурни градови“ и други иницијативи за надзор влегуваат во земјите од Западен Балкан. Тоа е исклучително опасно затоа што во одредени ситуации, служи како начин на прибирање на податоци.

Денеска знаеме, јавноста треба да знае, дека наредниот период војните нема да се водат на воените полиња, туку ќе се одвиваат преку тоа кој управува со податоците. Податоците можат да се управуваат со личните податоци на луѓето, но управувани и со податоци што ги има државата.

Замислете држава во којашто со системи за така наречените „сејф сити“, односно безбедни градови, управуваат земји коишто не се наши стратешки партнери, сѐ до податоците ќе одат. Од препознавање на лица, до влегување во информации коишто се поврзани со лични, приватни аспекти и затоа сметаме и кажуваме како законодавци дека треба да бидеме внимателни. Управувањето со податоците треба да го прави државата, а со кого ќе ги споделува ќе одлучи во насока на тоа кои се стратешките партнери со кои што треба да се споделуваат.

Денеска има низа на механизми нза прибирање на податоци. Сега е актуелна една платформа за купување којашто доста агресивно влегува на пазарот и за којашто клучот на нивната филозофија е прибирање на податоци па потоа користење на тие податоци за профит за бизнис, а понатаму, веројатно, и за друго. Затоа што ако влезете уште повнимателно да гледате кој стои зад тие компании и дека сѐ завршува во еден центар на управување со нив, а тоа е кинеската Влада.

Јас влегов во една таква алијанса којашто укажува на недемократските начини на влијание на сегашното раководство на Кина и кажуваме дека не дека треба да ги затвориме сите канали за комуникација, туку дека треба да бидеме внимателни и да кажеме што е наш национален интерес за разлика од нечиј друг интерес. Тоа е тоа што сакаме да го покажеме и мислиме дека, особено од аспект на критична инфраструктура, треба да бидеме прилично внимателни со кого соработуваме.

Да се  вратиме сега на некои прашања од непосреден интерес на граѓаните. Да зборуваме малку се растот на платите, за цените, за вашиот пристап, за вашиот поглед на овие работи. Овие денови, на пример, беше објавено дека во Црна Гора просечната плата го надминала психолошиот праг од 1000 евра и сега таа изнесува некаде над 1012, 1014 евра. За многумина тоа е резултат и на доброто спроведување на реформите на таа држава во однос на евроинтеграциите што практично се рефлектира и во однос на вкупниот економски аспект на државата. Дали ние можеме да научиме некои лекции во однос на Црна Гора за прашањето на евроинтеграциите?

Сметам дека, да, и тоа многу. Прво по големина сме слични, Црна Гора и по население и по територија е помала, но е мала. И за нашата земја ние треба да кажеме дека сме мали. Ако аспирираме да влеземе.

Тоа укажува дека европските интергации, како процес, овозможуваат да се подобрат состојбите внатре. И економски, но и од аспект на владеење на правото. Процесот на преговарање може да биде многу брз ако се има желба за вистински да се направат промени. Црна Гора покажа дека тоа може да го направи. Не дека таму нема политички превирања, но, веројатно, прагматичноста е многу поголема. Но, и од економски аспект покажаа дека економијата може да се носи со реалните предизвици, а денеска предизвикот е како да се справиш со недостигот на работан сила и со зголемената продуктивност на постоечката работна сила. Таму секогаш факторот плата е еден од клучните фактори коишто овозможува да се зголеми продуктивноста. Тоа што го гледам и што, очигледно, не можеме да го разјасниме со сите чинители, а сегашната Влада има некој чуден начин како ги гледа овие прилики и затоа сметам дека платата како таква не треба да биде ствар на преговори, туку треба едноставно да одговара на потребите на сегашните и идните потреби на граѓаните.

Ако тоа е клучот како ги гледате работите, оние сами по себе ќе растат и приватниот сектор ќе биде поспремен за да плаќа затоа што човечките ресурси се секој ден сѐ пооскудни.

Сметам дека денешното немање повеќе желба и визија како да се справиме и со растот на минималната плата и со ценовните шокови коишто секојдневно ги гледаме, покажува дека визијата за справување и за конечно решавање на овој проблем не постои.

Затоа што никаде во светот, ако ги читате економските теории, не постои ваков раст на цени во услови на ниска инфлација. Сѐ е ова одраз, можеби, на манипулација. И државата овде е најповикана да одговори соодветно.

Тоа е исто како за еден прекршувач на правилата во сообраќајот. Он манипулира сио постоечките законски основи. Што правите со него? Или го казнувате, или оставате и последиците се да гинат луѓе.

Така е и во стопанството.

Ако правилата се јасни и некој манипулира со нив затоа што нашол простор, мала врата за сето тоа да го прави, за да профитираат одредени кругови, вие не може да останете како влада неми затоа што вие го имате механизмот. Ние уште повеќе затоа што сме прва земја на Западен Балкан во којшто оставивме закон, Законот за нефер трговски практики којшто само ако почне да се спроведува на конзистентен начин, цените ќе бидат намалени најмалку за 30%. Ќе се вратат назад.

А ние што гледаме сега? Секојдневни превирања. Немало капацитет, па каде тоа, кој ќе го спроведе… чекај, капацитети… Не, не, не. Владата има механизми. Денеска да почнат за седум дена ќе се стави ред. Само со спроведување на законот за нефер трговски практики. Не е природно да очекувате да Владата ги поддржува граѓаните за бојкот.

Ако Законот за нефер трговски практики се спроведува како што треба, цените ќе бидат намалени најмалку за 30%

Тоа сакав да ве прашам. Се најдовме во една ситуација парадоксална, Владата го по поддржува бојкотот, а ги има сите инструменти за за да се справи со таа појава.

Јас таков феномен нема видено. Секоја Влада треба да поддржува демократски иницијативи, но кога ги има механизмите при рака да каже дека бојкотот е начинот како ќе направиш притисок на некој да ги ревидира цените, сметам дека е малце… Кога ќе ги исцрпи сите механизми, тогаш можеби, но пак, Владата не е таа што повикува на бојкот, не е природно, никаде во светот тоа го нема. Тоа е исто како денеска, бидејќи најсвежи ни се ситуациите од безбедноста во сообраќајот, да кажете организирајте демонстрации и протести затоа што ние не знаеме како, па вие ќе ни кажете. Не, не, не. Владата е затоа повикана, да се справува со ситуациите, па дури и кога треба да бидат ригорозни мерките ако тоа е начин на справување. Затоа што живото на луѓето е во прашање. Квалитетот на живото на граѓаните е во прашање.

Не може да кажете „ајде виде барајте го патот“. Па кого избраа граѓаните на избори?

Затоа сметам и нема да ме чуди, во одредено време, заради тоа што одредени иснтитуции, одредени министерства несоодвето или недоволно добро постапувале, да слушнеме за граѓанска непослушност кон тие институции од самата Влада, затоа што нема механизам како да ги натераат фиункционираат.  

Тоа се навистина сериозни парадокси и апсурди и во овој контекст сакам да ве прашам,  вие го начнавте, покажавте, индициравте дека има таков аспект, но да ве прашам конкретно – дали е наивно да веруваме дека во организирањето на трговската мафија има одреден интерес и политичката структура на власт? Дали е наивно да веруваме дека има некаква спрега меѓу овие структури?

Видете, за тие што се занимаваат со политика знаат дека секогаш е возможно. Јас бев еден од тие кои иницираше пријава пред Кмисијата за заштита на конкуретноста кога имав дојави за евентуално организирање на одредени производители. И тогаш добив одговор дека тоа трае скоро година до две за да сето тоа се сузбие, се најде. И јас кажав тогаш дека тоа не личи на начин на функционирање на земја која што е аспирант за да влезе во ЕУ и тоа не се поврзува со европските вредности. Но тогаш ги немавме бројките и не можевме лесно да ги менуваме законските решенија затоа што опозицијата, сегашната позиција, често знаеше дури да работи кои се битни за граѓаните да опструира да бојкотира, блокира итн.

Сега имаме сосема нова ситуација, сегашната позиција може и да смени закон за 24 часа затоа што има бројки. Ние нема да опонираме за добри законски решенија кои што се нудат добри решенија за граѓаните. Но, гледаме дека немаат јасна слика како сето тоа се прави. Затоа ќе кажам дали може да постои? Сметам дека може да постои искрено, затоа што таму има одредени поголеми интереси, на крај на денот тоа се помали или поголеми профити и времето ќе покаже. Сомневање, претпоставки може сите да имаме, но мислам дека и граѓаните ќе сфатат многу брзо дека одредени работи се можеби заради одредени политички договори пред и после изборите.

Сакам уште една дигресија виз-а-ви позиционирањето на Владата во однос на платите. Сега скоро имаше повторно седница на ЕСС но непоредно пред таа седница премиерот Мицкоски лично рече дека како ќе се договарат синдикатите и работодавачите во врска со платата, тој така ќе постапи. Тоа е една позиција на тргање на страна, на неучество на тој трипартитен дијалог во кој Владата треба да има една активна улога?

Во трипартнитниот договор има три партнери. Не можете еден од партнерите да каже таа не е моја битка, особено што еден од партнерите е еден од најголемите работодавачи во држвата. Скоро 20% од работното способно население, но и на вработените, работодавач им е Владата. Не може најголемиот работодавач да кажува, не знам, нека се договарат овие другите, па јас ќе видам јас ќе прифатам. Не, нема дијалог и затоа се вика економско-социјален совет во кој учествуваат три партнери, три страни. Работодавачи, приватници, Владата, креатор на политики и спроведувач на политики и синдикатите кои ги штитат интересите на работниците. Овие заедно треба да направат договор, но еве јас вчера кажав во една емисија, пак ќе повторам ние имавме таков еден предлог закон којшто го блокира претходната опозиција пред крајот на мандатот во која што буквално ќе одговорешено на потребите сегашни во кој предлог дозволувавме раст на платите со одредено субвенционирање на придонеси и со замрзнување на придонесите во одредени временски период. И мислам дека тоа законско  решение нека го земат, нека го спроведат.

Владата нема да има никакви негативни финансиски импликации, луѓето ќе се одрекнат во име на поголеми нето плати да имаат помали придонеси платено во одреден временски период но тоа ќе го реши и со ценовните шокови и со притисокот кој го добиваме секојдневно од начинот на кој се поставуваат различните стопанственици и севкупниот пазар и сметам дека ќе дојдеме до тоа што би требало реално во државата да се дојде.

Јас сум кажувал, но и СДСМ цврство стои на ставот дека денеска плата од отприлика 30.000 минимална плата со притисок за сите други плати да растат е потреба, не е ни силење, не е нит барање нешто што не би требало да одговори, не бараме како викаат народски „не бараме преку леб погача“, туку е потреба на граѓаните затоа што такви се констелациите севкупни. Ако тоа не го направиме ние многу брзо ќе се најдеме во период во којшто нема веќе да имаме кој да работи. Тогаш било која мерка е нецелисходна.

Бидејќи имавте активно учество во креирањето на енергетските политики кога стануваше збор за стратешките енергетски проекти во РСМ. Прво, оваа Влада иницираше и го спроведе тоа, формираше посебно министерство за енергетика и рударство и тогаш кога беше  расправата во врска со оваа реформа во државната управа имавте сериозни укажувања и критики. Останувате ли на тоа и што се случи? Дали во овие 8 месеци видовме некаков резултат од работата на министерството за енергетика?

Ако кажам јас дека не сум видел, ќе кажат „еве го опозиционерот кажува“. Јас сметам дека народот нема видено. Ќе ги видиме податоците за како се справуваме со енергетската криза и ќе бидат фрапантни. А тоа значи дека нашите енергетски капацитети во суштина не произведуваат онолку колку што би требало да произведуваат и колку што произведуваа кога беше најголемата криза. Наспроти тоа ние купуваме електрична енергија затоа што има хаварија овде, има хаварија таму. Јас не зборувам за причините, имаа доволно време за да се справат со сите причини. Гледаме дека има одредени превирања. Но, владата е таа, особено што сега има министерство за енергетика кое требало многу блиску да ги следи состојбите е таа која треба да одговори на граѓаните – Зошто нашите пари денес одат надвор од државата?

Само еден податок – во месец ноември предвидувањата на МЕПСО биле дека ќе има 0 мегавати часови електрична енергија од увоз затоа што немале потреба. Месецот завршил со 132 гигават часови електрична енергија која што е купена. Прашањето е не може да планирате 0 а да имате 132 гигават часови електрична енергија. Тоа значи дека некаде системот ви чкрипи. Тоа значи дека тие кои се најодговорни само стриктно за тоа треба да одговорат.

Второ, ние не слушнавме во 8 месеци кои се наредните среднорочни и долгорочни планови во сегментот на енергетика. Беа критичари на сите наши стратешки планови и стратешки проекти за инвестиции во енергетиката некаде 1,2 милијарди од приватни партнери, за ЧЕБРЕН – 1 милијарда, 2,2 милијарди, кои секако ќе ја поставеа нашата држава во мапата на држави на производство на електрична енергија од обновливи извори во која што секако дека нашиот извоз ќе растеше. Знаеме колку беа критичари, ние рековме дека без консензус не можеме да одиме понатаму, но сега не гледаме јасност. Ако тие дојдоа со план да има соодветно министерство треба да ни кажат. Не е револуционерно ако кажете дека гасот е супститот на јагленот. Сме го кажувале и ние. Ќе им кажеме со кого се имаме преговарано, нека го направат. Ако РЕК Битола нема доволно капацитет на јаглен, тоа не е затоа што јас не сум сакал или некој друг не сакал толку се природните ресурси кои постојат. Тој е квалитетот на јагленот, треба супститут. Гас. Го имаат гасот, ја имаат цевката треба во неколку месеци да ја завршат таа операција. Нека инвестираат, нека кажат дека наредните две години тоа ќе биде направено. Но, ние имавме навестување и преговори со наши стратешки партнери да влеземе во нешто што нашата земја ќе биде револуционерно, а тоа се малите модуларни реактори. Нешто што Англија, Унгарија, Романија, Германија, Франција веќе наголемо го прават. Америка. Наредните 10 години ќе видите каква револуција ќе биде таму, не до аспект на иновации, но од аспект на инвестирање затоа што тоа е иднината за справување со сите климатски промени итн. Очигледно сето тоа останува назад и сметам дека во наредниот период Владата ќе има полни раце работа за одговарање пред граѓаните каква иднина ќе креираат, затоа што тоа со ваков почеток не е очигледно дека ќе имаме сјајна иднина.

За крај, повторно од аспект на енергетиката – ЧЕБРЕН. Министерката за енергетика и рударство на крајот од годината, односно сега скоро на брифинг кажа дека повторно размислуваат за реактивирање на целиот проект околу ЧЕБРЕН. Дали имаше потреба сето тоа да се одложи толку време, па сега повторно да се влегува во овој проект. Иако таа вели дека нема да има потреба од физибилити студија, направена била … но не е јасно како тоа конкретно ќе биде спроведено?

Јас мислам дека има една изрека многу убава кај народот – „Сѐ е исто само него го нема.“ Тоа е изреката која ја води политиката денес и дека се што другите го почнуваат не е добро, ама кога ќе дојдеме ние тоа истото ќе биде многу добро.

Јас ќе се радувам ако го видам проектот ЧЕБРЕН да се направи затоа што сметам дека за следните генерации е добро дело. Се надевам дека, бидејќи беа критичари дека ќе дадеме на оваа или таа земја да тие го направат со наши пари, да ние имаме одговор да не биде трета земја која во овој момент е стратешка земја за оваа Влада. Затоа што тоа не е ништо освен делото на претходниците кои викаа дека нели дворот на комшијата нечини или му умре козата на комшијата зошто јас го немам, па сега тие се на власт па правиме што сакаме. Јас сметам дека за граѓаните ЧЕБРЕН и сите други инвестиции во енергетика, особено што се поврзани со обновливи извори чисти извори на енергија, се нешто што нашите деца го заслужуваат. Ако можеме  го направиме со сопствени ресурси многу подобро. Јас се сомневам дека тоа можеме да го направиме. Стратегијата за енергетика која ја има направено МАНУ укажува дека тоа не е возможно со домашни средства. Ако приватниот сектор во нашата земја е спремен да се нафати на таков проект, бујрум , но сметам дека нема соодветен капитал за сето тоа, за такви гломазни инвестиции да биде направено. Ние мора да се отвориме со нашите партнери, дали се тоа се соседи или подалечни земји од ЕУ сметам дека се добредојдени, но овде ги имаме и земјите кои не се членки на ЕУ – ВБ, САД. Нека отворат, нека дојдат нашите стратешки партнери само треба да внимаваме да во таква критична инфраструкура  не дадеме рака на нашите НЕ-сојузници.