Skip to content
Извештајот на Европската комисија за напредокот на Република Северна Македонија во евроинтеграциите, овие денови го предизвика вниманието и тоа во повеќе области.
Она што предизвика посебна загриженост е заклучокот на ЕУ дека е констатира стагнација во делот на недискриминација и човековите права во Северна Македонија, после подолг период на потврден извесен напредок во оваа сфера.
ХЕРА – Асоцијацијата за здравствена едукација и истражувања подолго време укажуваше на овие трендови, од кои делот дека правната и институционалната рамка сè уште не е целосно усогласена со европското право е најмалку проблематична.
ХЕРА предупрдуваше и укажуваше на измените на Законот за основно и средно образование и на Законот за учебници, кои – донесени по скратена постапка и без консултации со засегнатите страни – кога беа отстранети содржини поврзани со сексуалното и репродуктивното здравје и родовата еднаквост. Сега и ЕУ ги посочува тие измени како отстапки од европските вредности, човековите права и принципите за еднаквост.
ЕУ не пропушти да го забележи и укаже на говорот на омраза базиран на род, вклучително и закани кон бранителките на човековите права, останува широко распространет, особено на социјалните мрежи. Што ни порачува ЕУ со овие укажувања?
За овие, како и за разликата меѓу поимите „родова еднаквост“ и „еднаквост меѓу мажи и жени“, во ова од серијалот интервјуа „Имаме неколку прашања за вас“, разговаравме со Елизабета Божиноска, програмска директорка на ХЕРА.
Го проверивме и прашањето дали може да заклучиме дека е неизбежен заклучокот дека ЕУ констатира и уназадување, а не само стагнација и во делот на недискриминација и човековите права во Северна Македонија, и колку е тоа загрижувачко укажување?
Со Елизабета Божиноска, програмска директорка на ХЕРА – Асоцијација за здравстена едукација и истражувања, разговараше Зоран Бојаровски
Пред мене е програмската директорка на ХЕРА, Елизабета Божиноска. Ви благодарам за можноста да поразговараме со вас. Еве да почнеме со тоа како ги толкувате наводите на Европската комисија во однос на она што значи недискриминација, правната рамка во која треба да се остварува таа недискриминација во нашата земја. Дали и како надлежните во земјата ги прифаќаат овие укажувања?
Најпрво, благодарам за поканата, а во однос на извештајот ќе почнеме од второто, како овие укажувања се земаат предвид. За нас навистина е многу важно кога станува збор за европското право, за европските вредности, да ги гледаме малку пошироко, низ призмата на нашето живеење како граѓани во оваа држава, а извештајот ни е една алатка која што ни дава пресек за тоа каде сме со поглавјата, како одговараме. Ни дава оценка која што ни дава и можност да видиме каде може навистина да се подобриме.
Очекуваме оние кои што се одговорни и носат одлуки поврзани со нашите животи, сериозно да ги земат предвид сите оценки кои што ни се дадени во рамките на овој извештај, за да видиме како може да се подобриме. Имајќи предвид дека земјата има едно политичко комплексно прашање за решавање, ние секојпат викаме, покрај тоа прашање, никој не нѐ спречува да перформираме добро, да ги унапредиме сите овие поглавја и подрачја коишто овој извештај ни укажува дека не се добри.
Имаме предизвици тие европски вредности, за кои што разговараме, да си ги донесеме дома. Најпластично кажано, ние викаме европските вредности се поврзани со солидарност, со праведност, со секојдневното живеење што значи подобар стандард на граѓаните. Што значи држава коајшто ни овозможува подобро образование, подобро здравство, подобра животна средина, подобар воздух… Така што сопфатно ги гледаме овие аспекти. И човековите права и недискриминацијата, се разбира, дека се еден дел од овие области коишто се нотираат.
Во делот на недискриминацијата, ние од ХЕРА може да кажеме дека е забележано дека имаме стагнација. Меѓутоа, во дел од областите ние имаме и уназадување кое што ни се нема случајно децении наназад, кога имаме повторно отворање на закони и уназадување во делот на законите.
Во делот на недискриминацијата имаме два закони, кои што се уназадија. Веќе беа усогласени со европското право, а сега се назад. Имаме еден закон, Законот за средно образование, кој што практично требаше да се усогласи, не се усогласи.
Имаме исто подзаконски акт во делот на образованието и заштита од насилство и дискриминација, кој што исто така се уназади. Тоа се вкупно три политики најмалку, кои што се уназадија и еден кој што не се усогласи. И токму затоа оценката, во најмала рака е објективна, меѓутоа може да кажеме дури не и толку строга, затоа што имаме уназадување кое што не е баш забележано претходно. И уште еден дел во делот на недискриминацијата особено е важен, оној за институционалната рамка.
Ние како држава, и сите досегашни извештаи го препознаа тоа, имавме добар напредок во однос на независното тело за спречување и заштита од дискриминација. Токму оваа година за прв пат бележиме, затоа што тоа е јавен настан којшто се случува во Собранието, ние за првпат имавме лице избрано коешто е без да бидат испочитувани минимум критериумите за искуство по партиите во државата. И навистина тука имаме повторно уназадување во делот на заштитата, затоа што гледаме дека ова независно тело коешто беше пофалувано во голем број на извештаи, сега веќе почнува биде под сериозно влијани на политиката, односно да имаме непрофесионални кадри коишто треба да работат и да не заштитат од дискриминација.
Замената на поимот „родова еднаквост“ со „еднаквост меѓу мажите и жените“ е сеење магла
ХЕРА предупреди на овие наоди. Веднаш излезе вашата организација со реакција на социјалните мрежи и со соопштение и укажа на овие наводи во извештајот. Ајде да протолкуваме зошто се случи тоа. Зошто направија такви отстапки во однос на законите во средно образование и во однос на другите отстапки што ги спомнавте? Што е тоа што оваа политичка гарнитура, бидејќи од нив произлегуваат овие политики, направи сега за да се забележи уназадување? Дали е тоа недостаток на политичка волја? Дали е тоа еден стратешки пристап кон овие прашања кои е очигледно во судир со она што значат европските стандарди во оваа сфера?
Прашањето е одлично затоа што и ние си го поставуваме истото. Како ја разбираме политиката и одговорноста на оние кои што ги носат одлуките? Секогаш кога се отворо било каков тип на законско решение, може да е тоа политика, секојпат се тргнува од тоа кој проблем го решаваме? Што имаме на терен? Кој ни е проблемот? Кои се аргументите, кои што ни кажуваат кои се ефикасни решенија? Како да пристапиме? Што вика пошироката рамка за човекови права за да видиме како да се подобри животот на граѓаните? Секогаш тргнуваме од тука и оттука ни е важна широка дискусија. Оттука ни е важно вклучувањето на стручната фела, секако на граѓанскиот сектор, за да видиме што е тоа што законодавецот сака да постигне. Кога ги анализираме оние неколку промени што се случија во три закони, Законот за основно образование, Законот за учебници за средно и основно и Законот за средно образование, ние тргнуваме од состојбите што имаме на терен. Еден од проблемите кои што ни го нотифицираат пет комитети од 2016-та до сега за човекови права, вклучително и Комитетот за правата на детето, нотифицираа дека државата сериозно треба да преземе одговорност и да преземе мерки, да спроведат законите и образовните програми со коишто ќе се унапреди сексуалното и репродуктивното здравје на младите и на децата.
Тука имаме еклатантни примери и бројки коишто сите како граѓани треба да не загрижат. И ова многу често го разговараме во јавност. Веќе се познати многу информации. Имаме многу висока стапка на малолетничка бременост кај младите, малолетнички раѓања, имаме многу низок степен на контрацепција.
Понатаму нашите млади стапуваат во сексуални односи, најчесто незаштитени, на многу пониска возраст од просекот на нивните врсници да речеме во Европа. Петнаесет годишна, односно шеснаесет годишна возраст за девојчињата, петнаесет за момчињата. Тоа се податоци кои што ни кажуваат дека ние сите треба да имаме образовни програми коишто ќе ги подобрат и разбирањата и информациите и пристапот за услуги за оваа тема.
Што прави законодавецот? Го отвора законот и го брише сексуално и репродуктивно здравје од законот. Не е само законот важен. Нас ни требаат информации кои што ќе стигнат преку образовни интерактивни програми до децата и на долг рок, можеби за десет години, овие статистики ќе ги подобри.
Законодавецот го отвора законот, го брише терминот и на тој начин проблемот го ставаме под чергиче. Имаме други два други примера исто така врзани за истите закони. Комитетот за правата на детето ни посочува три групи, меѓу кои се ЛГБТ и младите, лицата со попреченост и дополнително се Ромите, коишто се соочуваат со сегрегација, дискриминација, изолираност, насилство во нашите училишта.
Препораките се дека нашите програми треба да одговорат на овој проблем. Како сите деца, без разлика на различност, треба да ни се вклучени, треба да живеат во добро ментално здравје. Треба да го развиваат својот капацитет во училиштата и затоа треба од закон да се симнеме на програма на обуки на наставници и слично.
Што прави законодавецот? Го отвора законот, ги брише сите основи за антидискриминација коишто постојат во законот. Ги отвараме, ги бришеме и прашањето е решено. Не знаеме зошто. Зошто не ги решаваме проблемите, туку ги уназадуваме состојбите.
И уште еден пример поврзан со овој закон којшто сите ние на дневно ниво го гледаме кога ќе отвориме весник или онлајн медиум во делот на насилството. Постојано гледаме примери за меѓуврсничко насилство, силувања, сексуално насилство вознамирување на врсничко ниво, помеѓу момчиња и девојчиња.
Во однос на менталното здравје, тука веќе податоците ни се многу поразителни. Деветнаесет проценти од момчињата на петнаесет годишна возраст имаат симптоми на депресија. Кај девојчињата тоа е двојно повеќе, педесет и еден процент.
Кај ЛГБТ децата дури триесет проценти на петнаесет годишна возраст пријавиле дека имаат суицидални мисли. Во делот на исто ЛГБТ децата, седумдесет и четири проценти, тоа се две третини од петнаесет годишниците, кажуваат дека имаат најмалку неколку психосоматски проблеми и симптоми коишто се директно врзани со менталното здравје.
Дел од нив, ако ги видиме статистиките, се директно врзани со родовата еднаквост, зашто девојчињата двојно повеќе, а во некои статистики и тројно повеќе од момчињата, страдаат поради родови стереотипи, поради наметнати родови норми, поради притисоците коишто ги имаме.
И што правиме ние? Ги отвораме сите закони, ја бришеме родовата еднаквост и завршуваме со сите проблеми. Сите состојби не само што не ги унапредуваме, труку и не ги спроведуваме. Ако немаме буџети, немаме мерки, нема да има поместувања, наместо тоа, ги бришеме од законите.
И затоа викаме овој извештај и оваа нотификација дури е блага за она што ни се случи во делот на образованието.
Човековите права не се унапредуваат со пиши/бриши низ законите
Добро ајде да се обидеме да го протолкуваме зошто тоа така? Зошто ги отвораат и ги бришат законите без да има зад нив некое сериозно објаснување? Дали тоа произлегува од партијата што сега е на власт и што ја предводи владината коалиција која се декларира како конзервативна партија. Но, едно е идеологијата на партијата, а други се бројките за кои вие говорите, кои таа треба да ги види, да ги препознае и да наоѓа соодветни решенија за овие проблеми, а не да ги отвора законите, како што велите вие, и да ги брише „проблемните“.
Идеологијата не може да биде пречка, затоа што и десно ориентираните партии се залагаат за здравствена заштита, да нема насилство, за ментално здравје, сите да бидеме во добра благосостојба, да не се исклучуваат цели едни заедници.
Идеологијата не може да биде изговор за нешто што значи подобар живот за нашите деца, за нас и сега и за во иднина. Ние зборуваме пред сѐ за сегашноста и за иднината и не може да има изговор. Ама, од друга страна, има нешто кое што веќе е нотифицирано, како и минатата година. Во овој извештај во неколку области се забележуваат оние антидемократски влијанија кои што ги немаме само кај нас, туку во цела Европа, а го имаме во регионот, коишто влегуваат во групата на религиозни екстремисти. Тактиките се говор на омраза, дискриминација, не се демократски. Ние не разговараме за решенија.
Кое е подобро решение, па и да имаме различно мислење. Ние зборуваме за укинување на цел корпус на права коишто се укинуваат без никакво образложение. Позадината на тоа е дека се врзани со движења коишто не посакуваат прогрес и сакаат навистина да не вратат назад.
Што забележуваме? Во парламентот пратениците дури отворено го кажаа тоа, дека овие законски измени се носат под влијание на така наречени групи на родители кои се загрижени за нивните деца. Меѓутоа, сите пратеници, па и на локално ниво градоначалници кои што менуваат политики, треба да излезат реално и пластично да им кажат на граѓаните што значи тоа.
Тоа значи дека децата ќе ни бидат дискриминирани, дека нема реакција во училиштата, дека нема да имаат информации, коишто, па мислам дека и нашите баби ги имале или имале вредности и пристап до здравствена услуга, којашто значи заштита.
Дека нашите деца тоа го немаат или тоа дека ќе се влошува. Овие бројки ќе се влошуваат со овие политики и мерки.
Велите дека пратениците во собранието биле под влијание на одредени групи родители. Дали е тоа оправдување, бидејќи политичките елити, ако се елити, треба да предводат и треба да им укажат на на граѓаните, на заинтересираните групи, на лобистите, ако има такви, дека тие политики што тие ги предлагаат, не се во согласност со она што значи европски стандарди и светски стандарди и најмногу со она што значи здравјето, недискриминацијата на децата, на граѓаните, итн. Дали отстапуваат, дали се повлекуваат пред притисокот на овие групи за да им импонираат на граѓаните кои се нивно гласачко тело?
Секако, изговор не смее да има. Никаков изговор, особено што и ние секој пат повикуваме на тоа, повикуваме на аргументи. Имаме доста докази и повикуваме на тоа што значи решение. Па, макар и дебата. Овие групи не нудат решенија, нема да ги видите да понудат решение што да правиме со насилството.
Нема да понудат решение што правиме со менталното здравје, затоа што имаме проблем. Кое е решението? Ние исто бараме решенија. Ајде да видиме како општество со консензус, со докази кои се најефективните решенија и да ги видиме. Она што беше искористено и во текот на овие избори, локалните, посебно локалните, меѓутоа и на мините избори на национално ниво, дека дел од овие групи беа искористени за мобилизација на гласачко тело.
И што е најважно? Најважно е, ако тргнуваме од извештајот, дека треба да засукаме ракави и да се фатиме многу сериозно за работа. Ако сакаме да имаме поместување, тоа бара буџети, тоа бара програми, тоа бара ресурси, луѓе што ќе работат долго време, неколку години, пет, десет, па да еволираме дали ние сме се помрднале.
Во отсуство на вистинска волја да промениме нешто, најлесно популистички да се врземе со вакви групи, да бришеме закони и политики, да кажеме готово сега го спасивме населението од родова еднаквост. Ние имаме политики коишто беа сменети од „родова еднаквост“ на „еднакви можности за мажите жените“.
Законодавецот не ги спроведува, туку ги брише законските решенија за кои е веќе кажано дека се добри и со тоа ги уназадува состојбите.
Тоа сакав да ве прашам. Да ја направиме таа разлика меѓу поимите „родова еднаквост“ и „еднаквост меѓу мажите и жените“. Што всушност се постигна со оваа игра на зборови, ако можам најблаго така да ја наречам?
Така е. Триумфално се излеза и им се кажа на гласачите, на населението, на граѓаните, се ослободивме од родовата еднаквост, сега имаме еднакви можности за мажите жените.
Што тоа значи во суштина? Наместо да се разговара, ние бегаме од проблемот. Или може да кажам дека е и сеење магла. Кога навистина ние имаме статистики што се алармантни, ние зборуваме за сè освен слонот во собата.
Тоа значи дека градоначалниците треба да ги отворат прашањата за јавен превоз, на пример. Како жените од руралните средини, коишто најчесто и немаат возило, не поседуваат, можат да дојдат до градска средина да работат. Тоа е прашање на родова еднаквост.
Прашањето на родова еднаквост, и на национално и на локално ниво, е како ние да се справиме со тоа што ни се случува со жените и зошто педесет проценти од жените се надвор од пазарот на трудот? Тоа е огромен потенцијал што ние како земја што го губиме.
Ние допрва ќе увезуваме работници од странство, а не ги користиме ресурсите коишто ги имаме, затоа што половина населението ни е надвор од пазарот на трудот. Што треба да мислат градоначалниците или оние кои што се на власт? Како до подобри програми за економско вклучување на жените?
Ама за тоа да се реши, ние треба да инвестираме во систем на социјална заштита, да имаме повеќе градинки, каде жените, што најчесто се грижат за децата, можат да ги остават децата. Да имаме повеќе сервиси за стари лица, старечки домови, за да може жените, затоа што товарот е кај нив и се грижат за овие лица, да бидат вклучени во пазарот на трудот.
Имаме бројни мерки за кои што треба да дискутираме, ама затоа што нема волја да се дискутира, затоа што тоа бара навистина посветеност и ресурси, програми, ние во моментов зборуваме за нешто кое што е апстракција. А во суштина проблемите се бројни.
Насилство врз жени. Кој е најмногу афектиран? Осумдесет проценти се жените. Што треба да се направи на локално ниво и на национално? Сервиси. Цел систем да поставиме. И затоа викаме родовата еднаквост не е дека мажите и жените треба да имаат еднакви можности. Ние ги имаме еднаквите можности сега. Нас ни треба пристап до ресурси. Нас ни треба одговорност со којашто разликите коишто ги имаме како мажи и како жени треба да се изедначат. Значи, ако имаме различна стартна позиција, нас ни требаат мерки да не изедначат, и тука имаме бројни индикатори коишто ни кажуваат дека ние со родовата еднаквост имаме проблем.
Жените ни се надвор од пазарот на трудот. Жените ни се надвор од политика, надвор од местата каде што се одлучува. Жените ни се несоразмерно погодени од насилство. Значи ни требаат бројни мерки за коишто во суштина треба да дебатираме. Тука треба да биде дебатата, не дали да избришеме некој термин.
Жените се несразмерно попогодени од насилство
Бројни се овие укажувања што ги кажувате и што доаѓаат и од ХЕРА и од останатиот дел на организациите кои се занимаваат со овие прашања во граѓанскиот сектор. Една од забелешките во извештајот е дека нема таква соработка со граѓанскиот сектор. Не е прашање само дали државата, иако и тоа е сериозно прашање, дали им дава доволно средства, дали ги поддржува финансиски и логистички и така натаму. Многу поважно, како што произлегува од вашите одговори, е што го нема фидбекот или ја нема комуникацијата со граѓанскиот сектор за овие прашања. Како тоа ХЕРА го толкува?
Во однос на тоа што е предизвик и што може да се да се промени, во делот на граѓанското општество, самата Комисија нотира дека има, стеснување на просторот.
Прво е партиципативното учество. Ние имавме донесување на четири политики и закони во образование, за коишто не е консултиран граѓанскиот сектор. Особено оној што работи со младите. Младите луѓе кај нас не се консултирани, а тоа е минимум којшто треба да се направи во носење на еден закон.
Зборуваме за дебата, а друго е дали и што ќе се прифати од аргументите во дебатата. Тоа е веќе второ ниво и тоа е сериозно. Оваа година ни покажа дека со тоа имаме проблем. Донесовме и други закони во Собранието, не се само овие. Имавме закон за верски училишта кој што задира во секуларниот карактер на државата.
Исто немаше никаква јавна дискусија, ниту пак граѓанскиот сектор беше вклучен. Тоа е еден од аспектите. Изминатите години Европската Комисијата ја наведуваше блокадата на рабптата на Советот за соработка на граѓанското општество со владата, но сега имаме поместување за воља на истина и тој Совет се воспостави и почна да функционира. Она што сега ќе го следиме е ефективноста за тоа како овој дијалог се одвива. Ние може да имаме совет, ама во пракса, имаме закони кои што се носат целосно без партиципативно учество. На последната седница на Советот се дискутираше токму за извештајот кој што се однесува на процесот на финансирање на граѓанските организации од страна на државата.
И тука исто има замерки самата Комисија на бројни аспекти. Извештајот е јавно достапен, може да се погледне, за тоа колку ние треба да се унапредиме како земја во делот на транспарентност, во делот на методологија која што ќе биде објективна, која што ќе биде мерит. Значи, она што ќе се бодува треба да биде аргументирано од сите институции кои што се вклучени во процесот.
Во овој извештај ќе видите вие сериозни отстапки во делот на бодувањето, како институциите бодуваат, како се аргументира, како граѓанскиот сектор, и тука гледаме влијанија кои што не смеат да се случуваат во процес во кој што толку јавно се следи. Ова е нешто што го следиме. Може да замислиме што се случува за сите процеси зад заттворени врати. Во процесите кои што одблиску се мониторираат, ние имаме еклатантни примери кои што укажуваат на недостатоци.
Многу важен е исто така делот за континуираните напади на граѓанските активисти во онлајн медиумите. И тоа исто е нотирано.
Оние што ги напаѓаат активистките седнуваат со пратеници и дискутираат за закони и оттаму јасна е пораката.
Ајде за тоа да продолжиме понатаму. Говорот на омраза исто така е нотиран. Особено оној насочен кон бранителките на човековите права во Македонија. Во онлајн просторот, а и во медиумите, и така натаму. Тоа е еден сериозен проблем и укажува на зрелоста на општеството во однос на овие прашања. Кои се мерките? Што вие препорачувате во однос на овие прашања?
Прво е важно да кажеме дека за првпат имаме ваква забелешка. Толку јасно изразена и не е случајна. Не е случајна затоа што групите кои што ги споделив, кои што се антидемократски и кои што се навлезени во целиот регион, прво навлегуваат во темите како што е родовата еднаквост.
Тоа е одличен влез за мобилизација, којашто во суштина има целосно антидемократска, анти-ЕУ, ако сакате, програма и агенда. И затоа се наведени бранителките на човековите права. Ги напаѓаат активистките, а се најдоа во извештајот затоа што тие што ги вршат тие напади се истите групи со кои што нашите пратеници седнуваат на маса и дискутираат за закони.
И сега, која пораката што се праќа? И затоа се наведени. Едно е да дојдат нападите од изолирани групи, за кои што секако мерките се дека треба да се вклучи јавно обвинителство, судови, комисија за антидискриминација, сите оние механизми коишто треба да ги заштитат луѓето.
Немаме проблем со различно мислење. Тоа е здраво за една зрела демократија и треба да се изразуваме со аргументи. Но, во моментот кога имаме насилство, напади, повици со линч со имиња и презимиња, фотографии и кога тоа трае континуирано, сега и засилено, ние гледаме дека имаме структури од власта коишто се соучесници.
Ние имавме за време на носењето на законите во Собрание случаи кога дел од пратениците ги повикуваа по назив граѓанските организации. Ние бевме една од нив. Тоа исто така е притисок и влијае на атмосферата. Јас се надевав искрено дека научивме нешто, затоа што неодамна, во 2016-та година, ние имавме прогон на граѓанските организации токму заради различноста.
И оттука на прашањето што треба ние да направиме? Ние треба институционално да делуваме. Ние и пратениците и власта и сите јавни личности имаме одговорност да поставиме пример како се дебатира во зрела демократија.
Во демократија ќе дискутираме и ќе аргументираме колку и да треба за решенија. Но, во моментот кога се прекршуваат овие закони за коишто зборуваме, мора да се постапи по нив и да се санкционира. Затоа што не бевме само ние, посочени се и новинарките кои што се исто така напаѓани несоразмерно онлајн. Со говор на омраза, со дискриминација. Сакам да кажам дека тука треба сериозно да се влијае, затоа што тоа е пример за младите.
Ова е пример како изгледа токсична комуникација онлајн. И сега ние треба да дадеме пример како не треба да изгледа и како да поттикнеме дебата, ама притоа никој да не биде линчуван.
Кога имаме насилство, напади, повици со линч со имиња и презимиња со фотографии, ние гледаме структури од власта коишто се соучесници.
Инаку, кога се зборува за овие прашања, нема да недостасува од страна на институциите и претставниците на институциите дека усвоиле закони, дека имаат стратегии, дека имаат препораки и така натаму. И навистина, на хартија тоа е така. Но, имплементацијата, тоа што го кажувате вие, очигледно недостасува. Очигледно не се имплементираат и не се спроведуваат. Што тука да се направи, да се укаже? Кога го поставувам ова прашање ми се чини дека залудно го поставувам затоа што како да сме доведени во ситуација да гледаме една безизлезност во однос на овие прашања.
Во однос на безизлезноста и апатијата можам да кажам дека многу природно доаѓа кај граѓаните, кога се гледа дека навистина наместо да се унапредиме, се уназадуваме или пак имаме закони коишто може да се лист хартија затоа што не се спроведуваат на терен.
А, она што е наше е постојано да информираме. Да информираме за одговорноста на оние кои што треба да ги спроведат политиките, коишто располагаат со многу големи буџети, кои располагаат со сите можни средства, тоа од хартија да се преточи во подобар живот на граѓаните.
Европската комисија ја има нотифицирано стратегијата за родова еднаквост, на пример, но констатира дека недостасува имплементација. Затоа треба да ги повикуваме на одговорност политичарите кои во реална смисла треба да обезбедат тие закони и стратегии да ги спроведат.
Навистина ние имаме многу стратегии. Имаме многу на хартија којшто ако се спроведе делумно ќе го подобри животот. Кај родовата еднаквост конкретно имаме забелешка дека немаме имплементација и сега родовата еднаквост исто треба да ја мериме егзактно.
На пример, неодамна имавме избори. Зборуваме за учество на жените во политика. Пет проценти, дури тоа е двоен напредок. Предходно имавме два проценти, имаме жени градоначалнички во моментов.
Жените во владата ни се тринанаесет проценти. Кај заменици министри, само десет проценти. Во другите области каде што се спроведуваат овие политики, здравство, на пример, ако мнозинство од жените се вработени во овој сектор, над седумдесет посто, раководителки или директорки во здравствени институции имаме триесет проценти.
На локално ниво, ако се спуштиме, само осум проценти од жените ни се директорки на јавни институции. И сега во пракса што тоа значи? Ние прво ги немаме жените коишто треба да ги спроведуваат конкретните политики, затоа што, едно е дека ние треба да имаме најмалку педесет посто жени, затоа што сме толку како население. Тоа се прави со квоти најчесто како прв чекор.
Нема друг чекор ако не воведеме квоти. Ама и ако воведеме квоти, ни треба време да помине за да тие жени што не претставуваат, да ги претставуваат сите во општеството. Значи, не само педесет проценти жени, туку клку тие ги претставуваат жените Ромки, да речеме.
Колку од жените што се со попреченост ги претставуваат другите жени од руралните средини? Затоа што, ако нас не не претставува тој што ги знае нашите проблеми и го живее нашиот живот, ние нема да може да имаме подобрување, а тоа ќе се случи ако точно ако ја подобриме родовата еднаквост и бројни други, други примери.
За жал треба да го привршуваме интервјуто. За крајот, вие рековте дека не само што имаме стагнација, туку и уназадување. Кои се поуките што сега треба да ги прифатиме и да ги препорачаме, да работиме на тоа, за да почне процес на менување на подобро?
Во многу институции има стручни лица, советници, коишто се одговорни секој за својот сектор. Ние препорачуваме секојпат овој извештај да се земе како одличен објективен приказ на тоа во кои области треба да се подобриме и да се фатиме со работа и секој во својот дел да види што може да направи за ова општество.
Особено оние коишто се стручни лица и ги советуваат нашите политичари, луѓето коишто одлучуваат, затоа што многу од работите се прилично едноставни. Ако ја гледаме потребата дека треба да се реши родово базираното насилство, ние треба под итно да преземеме мерки.
Јас не верувам дека има некој којшто нема да се согласи дека не треба жените да ни умираат од фемициди во дваесет и први век. Во последните години од 2021-ва до 2024-та дваесет жени се убиени. Знаете зошто?
Затоа што затаил системот за нивна заштита. Системот којшто ние го плаќаме, а имаме закони, имаме механизми. Ние имаме состојба којашто кажува дека треба тоа да се тргне, да се искорени, низ факти, низ човечки животи. Кога зборуваме за човекови права и недискриминација, тоа е некако како празна флоскула, како апстракција e.
А во суштина знаете што значи сето ова за што разговаравме денес? Тоа значи дека едно дете коешто е со попреченост кога ќе појде на учиште целосно ќе биде изолирано, ќе нема другарчиња, ќе биде изложено на насилство или нема да може да го оствари својот потенцијал како човечко битие.
Тоа значи јас, ако сум бремена жена, работодавецот може да ме избрка, како што се случува, да ја изгубам работата заради тоа што сум бремена. А мојот колега, затоа што нели не е по род жена, останува на истото работно место. Тоа е дискриминацијата.
Или пристапот до здравствена услуга. Мене, како поединец, може заради овие закони, коишто во пракса се реални животи, некој да не ми го спаси животот, да не добијам животоспасувачка услуга заради тоа што можеби припаѓам на некое малцинство.
Затоа треба да почнеме низ животните приказни и случаи да разговараме. Ние треба да бараме од оние што сме ги избрале да ни го подобрат животот, затоа што животниот стандард и животот не треба да биде за еден граѓанин, треба да биде добро за мнозинството, за сите.
И мислам дека само натаму да ги водиме дискусиите, колку и да делува апатично. Што може секој од нас поединечно, во различен сектор, да подобри. И два чекори да е подобрувањето е подобро, отколку да се враќаме назад.
Ви благодарам многу за разговорот. Се надевам на некои други приказни кои ќе бидат сосема поинакви од овие што ги спомнувавте за време на разговорот и да очекуваме во наредните извештаи малку подобра слика за нашето општество.
Благодарам многу.
