Skip to content
Младата истражувачка Зорана Антовска, магистрантка на Правниот факултет во Скопје, во своето интервју за Рацин.мк, кое го снимивме во нејзиниот природен амбиент – библиотеката на Правниот факултет во Скопје, нуди редок, внатрешен поглед во тоа како политичкиот маркетинг, медиумската инертност и недостигот од критичка писменост ја моделираат јавната сфера во Македонија. Таа не се двоуми да посочи виновници, но уште помалку бега од предлог-решенија што би ја вратиле јавната дебата во служба на граѓаните, а не на партиските штабови.
Кога медиумите се огледало, а не коректив
Пред да навлезе во детали, Антевска потсетува дека медиумите се замислени како „четврта власт“ – институционален коректив што ја проверува извршната моќ и ги разоткрива нејзините пропусти. Во македонскиот контекст, вели таа, оваа амбиција полека се претворила во обично огледало што без отпор го рефлектира партискиот наратив. „Нормално дека е дискурс којшто на нив им одговара,“ признава таа, коментирајќи дека политичарите сѐ почесто диктираат содржина, а редакциите се сведени на преносници „без сопствен наратив и анализа“. Така јавноста добива стерилна, фабрички пакувана верзија на реалноста во која критичката мисла е најчестиот отсуствувач.
Анализа на случај од Преспа и „францускиот предлог“
Секој значаен политички потрес е тест за комуникативната зрелост на институциите. Антевска ги споредува двата најгласни случаја од изминатава деценија – Преспанскиот договор и т.н. француски предлог – за да покаже како проактивната стратегија може да обезбеди јасна рамка дури и во поларизирана средина.
Преспа успеа затоа што владата постави недвосмислена цел, обезбеди меѓународна поддршка и остави мал простор за спинови. „Кај францускиот предлог напротив, недостасуваше визија; институциите реагираа од ден за ден, а медиумите пренесоа само негативен тон затоа што само такви пораки им беа пуштени во оптек.“ Лекцијата е едноставна – комуникациската празнина секогаш се полни со хаос.
Виктимизацијата како национален спорт
Пред да се појави интернетот, политичарите мораа да вложат труд за да создадат сплотена „нас“-нарација. Денес е доволно да возобноват еден стар историски мит и да го пуштат во етер; остатокот го завршува социјалниот алгоритам. Антевска објаснува дека повикувањето на „историскиот континуитет“ уште од есенцијата на државноста создава удобен, но опасен наратив на себевиктимизација – „ние против тие“. Таа емоционална валута се користи за сѐ, од бегалската криза до билатералните спорови, и ја засилува перцепцијата дека заканата демне зад секој агол. „Константното злоупотребување на тие чувства е можеби најголемиот проблем,“ алармира Антевска, бидејќи го замаглува секој обид за рационална дебата.
Алгоритмите помеѓу збор и заговор
Во ерата на паметни телефони, секој политички спин може да се претвори во лавина со еден добро таргетиран пост. Антевска вели дека партиите веќе се потпираат на вештачка интелигенција за „подгревање на наративи“ и засилување на поларизацијата. Но таа гледа можност таму каде што повеќето гледаат закана: институциите би можеле да ја употребат истата технологија за борба против дезинформациите и промоција на проверени факти. За тоа, сепак, е потребна академска и медиумска соработка што ќе му објасни на обичниот корисник како да препознае дигитална манипулација – задача која, моментално, целосно недостига во јавниот простор.
Кога писменоста е првото политичко прашање
Секое спротиставување на фејк-њуз неминовно наидува на неизбежно прашање: дали публиката поседува базично знаење за да ја разликува пропагандата од новинарството? Антевска пренесува зборови на еден од нејзините соговорници: „Не можеме да зборуваме само за медиумска; имаме проблем и со општата писменост на населението.“ Без критичко читање книги, гледање театар или анализа на вести, граѓаните остануваат идеална публика за сензационализам. Затоа таа повикува: Академијата да отвори студиски програми што активно спојуваат медиумологија и критичка теорија, додека политичарите конечно да прифатат дека независното новинарство е корисно, а не непријателско.
Финалната формула: корективна трилогија
Наспроти скепсата дека „ништо не се менува“, Антевска инсистира на нов општествен договор во кој академијата, медиумите и политиката ќе дејствуваат синхронизирано – секој во својата јасно дефинирана улога. Академијата да произведе кадар со методолошка строгост; медиумите да ја вратат истражувачката длабочина; а политичарите да разберат дека долгорочно образована јавност е најдобра гаранција за стабилна демократија. „Едукацијата на толпата не ѝ одговара на ниту една елита,“ потсетува таа, „но токму затоа медиумите мораат да престанат да бидат сервис за прес-конференции и да ѝ дадат на јавноста контекст, а не само натпревар во пресврти на наратив.“ Без таа корективна трилогија, предупредува Антевска, секоја следна криза повторно ќе нè затекне неподготвени, а пасивната публика ќе остане најлесната мета.
