Разбивање на митот за новинарската фраза “Византиски игри“

Изразот „византиски игри“ не постои во византиските извори. Тој е модерна метафора, составена врз основа на веќе формираното негативно значење на придавката „византиски“. Овој израз ја одразува постзападната перцепција на Византија, а не реалната византиска политичка практика.

Миле БОШЊАКОВСКИ

Не верувам во среќа, но не знам како да објаснам некои работи поинаку, така што морам да кажам дека на почетокот на кариерата како новинар имав „среќа“ да работам со исклучителни луѓе како уредници, од кои учев веројатно со слушање и набљудување повеќе отколку со класична редакција.

Првиот текст кој ми дадоа задача да го срочам во вест за во вести, некаде 1999 година во Канал 5, беше од англиски – информација за некое истражување на животот на делфините во одредена океанска лабораторија. Се сеќавам, текстот седна да го редактира тогашниот уредник Сашо Мацановски – Трендо, и читајќи го на глас застана кај фразата „настаните течеа како на филмска лента“ и ми се сврте: „Ова сериозно си го ставил овде? Многу се глупи овие изрази, особено за телевизија – ‘времето ќе покаже’, ‘како на филмска лента’ – немој да сум видел уште еднаш да ги ставиш.“ И така беше. Ова беше мојот трет-четврт ден во редакцијата и една од првите лекции.

Би ги спомнал наредните уредници кои речиси без исклучок влијаеја позитивно на мојата кариера баш во оваа насока – со малце да добиеш многу. После Трендо следуваа Јадранка Костова, Роберт Поповски и Искра Новаковска – тројцата за ТВ новинарството. Во 2001 започнав и како хонорарен сорабтник во МАКФАКС; а Ристо Поповски, основачот беше клучен во разбивање на концептот „агенциска вест“. И на крај, во однос на пишувањето, веројатно клучното влијание дојде од Зоран Бојаровски како уредник во тогашниот „Форум“, каде што објавив една серија текстови. Иако не беше уредник во информативна, се сеќавам дека во редакција тие кои сакавме, учевме и од Владо Антонов (стариот), кој знаеше филигрански мајсторски да напише текст. Никогаш не ми биле уредници, но подоцна соработував и со Бранко Героски и Герман Филков на проектот наречен „Едногодишна школа за новинарство“ на МИМ, и имам искуства кои се вредни за паметење.

Да не должам со новинарските сеќавања – сепак, темата на колумнава е разбивање на митот на клише изрази или на новинарските повторувачки фразеологии, како што најавува насловот.

„Византиски игри“ денес се користи за да означи сложени политички маневри и прикриени стратегии и го користат новинарите кај нас веројатно премногу често и во некои ситуации бесмислено. Изразот не е баш обична метафора, но сепак станал лингвистички стереотип, одомаќинет. Веројатно за уште некоја година од тоа што пречесто се употребува, ќе изгуби целосно значење.

Историјата укажува дека во Византија, односно во економскиот и политичкиот центар на империјата – Константинопол, постоела високо развиена бирократија со сложена дипломатија, карактеристични форми на судска и административна организираност, дворски интриги, советништво и, се разбира, политика и политички компромиси. Но, според историските записи од тој период, ова било дел од нормална политичка динамика и немало негативен контекст. Особено не бил познат терминот „византиски игри“.

Негативното значење, во одредена форма, се одомаќинува во Франција во 19 век, каде што придавката „византиски“ се толкува како критика на непродуктивна интелектуална активност. А славна ја прави веројатно Луј Пастер, кој тогашните медицински научни расправи ги нарекувал „дискусии од византиски тип“. Стереотипот го утврдува преку влегување во употреба на англискиот јазик дури во 1937 година, писателот Артур Кестлер во неговата книга „Шпански тестамент“ каде што употребува фраза „византиска структура“, која означува комплициран и нефункционален систем поради прекумерна организациска сложеност.

И сега да сме јасни: изразот „византиски игри“ не постои во византиските извори. Тој е модерна метафора, составена врз основа на веќе формираното негативно значење на придавката „византиски“. Овој израз ја одразува постзападната перцепција на Византија, а не реалната византиска политичка практика.

Во последните три децении, академската византологија и компаративната политичка историја го реоткриваат византискиот модел во сосема поинакво значење – и, тоа сосема спротивно како: дипломатски супериорен, правно стабилен, културно продуктивен и административно иновативен.

Тоа што некогаш било осудено како „интригантно“, денешната историја го разгледува како префинета форма на државност во услови на постојан геополитички притисок.

Изразот „византиски игри“ не е историски опис, туку културно наследство на западноевропска интерпретација. Современото користење на изразот е погрешно гледиште на европската историска идеологија, отколку на реалната византиска политичка култура.

Така што, драги колеги, ова – „византиски игри“ убаво е да го исфрлите од спектарот на фрази бидејќи не е точна.