Skip to content
Децении по неговото создавање, Коридорот 8 – инфраструктурна оска создадена за да ги поврзе Црното Море со Јадранското преку Бугарија, Северна Македонија и Албанија и да го поттикне економскиот развој и регионалната соработка – сè уште останува загатка која треба да се реши, се вели во анализата на Осерваторио Балкани и Кавказо Трансеуропа (OBCT), реномирана италијанска медиумска организација која се занимава со длабински известувања и анализа за Југоисточна Европа, Балканот и Кавказот.
„Коридорот 8, според мое мислење, веројатно никогаш нема да биде целосно завршен. Мислам дека Русите нема да го дозволат тоа … Станува збор за игра на политички влијанија. Можеби големите играчи ќе дозволат да се пренесуваат некои стоки, доволно за коридорот да се споменува тука-тука. Но во реалноста, тој ќе остане само сон.“
Ова не се зборови на експерт за логистика или меѓународна политика, туку на обичен работник во пристаништето во Бургас, во една од воведните сцени на „Коридорот 8“, документарен филм од 2008 година што ја следи патеката на паневропскиот коридор, една година по приклучувањето на Бугарија во Европската Унија.
Документарецот на познатиот режисер Борис Десподов ги следи индивидуалните приказни и ја презентира рутата на Коридорот 8, патна и железничка инфраструктура замислена во првата половина на 90-тите години за копнено поврзување на бреговите на Црното Море и Јадранското преку Бугарија, Северна Македонија и Албанија, со цел да стигне до италијанските пристаништа Бари и Бриндизи.
Во филмот, многу од изјавите фатени со камерата – често со остроумен балкански хумор – се и денес многу актуелни. Дали Русија има удел во тоа или не, Коридорот 8 сè уште е загатка од парчиња што чекаат да се поврзат.
Иако имаше неколку поместувања на национално ниво, како неодамнешното отворање на железничката линија Куманово – Бељановце во Северна Македонија, целокупната рамка на проектот останува незавршена, особено во делниците што ја поминуваат границата меѓу земјите вклучени.
Секоја држава следеше сопствена стратегија и користеше различни типови на финансирање во изминатите години: како резултат, транспортот на луѓе и стоки од Јадранското до Црното Море – како по пат, така и железнички – останува невозможен или многу комплициран, со времиња на патување и инфраструктурни ограничувања кои го прават Коридорот 8 непрактична и малку користена опција.
На официјално ниво, завршувањето на коридорот останува приоритет за владите на Софија, Скопје и Тирана, како алатка за модернизација и соработка што треба да донесе видливи придобивки во регион кој остана на маргините на економскиот развој во Европа.
Но, бавноста и неодлучноста при спроведувањето ризикуваат да го испразнат проектот од неговиот потенцијал.
Бугарија – сè уште незавршена работа
Како полноправна членка на ЕУ од 2007 година, од Бугарија се очекуваше да преземе водечка улога во спроведувањето на Коридорот 8. И навистина, поголемиот дел од рутата на коридорот на бугарска територија, како за патната, така и за железничката инфраструктура, е завршен. Сепак, во однос на вкупната функционалност, Коридорот 8 сè уште е сон далеку од реализација.
Од целата рута, 52% од патната инфраструктура и 55% од железничката инфраструктура се наоѓаат на бугарска територија. Во годините по приклучувањето на земјата во ЕУ, главната источно-западна патна оска, автопатот „Тракија“ што ја поврзува Софија со Бургас, беше на крајот завршен, со значаен финансиски придонес од европските фондови.
„Што се однесува до железничката мрежа, во моментов се работи на модернизација на линијата Софија-Бургас“, вели за OBCT Људмил Иванов, експерт за управување со железнички транспорт.
„Рутата требаше да биде завршена во 2023 година, но работите се забавија поради различни фактори, особено поради тешкотиите при завршување на најдолгиот тунел на рута, доверен на конзорциум на турски компании. Сепак, реално е да се очекува дека до 2029-2030 година овој дел ќе биде завршен, овозможувајќи возови да транзитираат со брзина од 160 км/ч, со задржување на современи безбедносни стандарди“, објаснува Иванов.
Откако линијата ќе биде завршена, патувањето од главниот град Софија до Бургас треба да трае помалку од четири часа, во споредба со денешните шест и пол часа.
Сепак, ситуацијата е многу помалку розова на делницата од Софија до границата со Северна Македонија. Тука, всушност, техничките предизвици поради тежок и планински терен се неразделно испреплетени со комплицираните политички односи меѓу Софија и Скопје.
Што се однесува до патните врски, во 2022 година бугарската Агенција за патна инфраструктура започна постапка за проектирање на нов автопат кој од бугарско-македонската граница треба да стигне до градот Дупница, каде би се поврзал со постоечкиот автопат „Струма“, кој од Софија стигнува до грчката граница. Сепак, датумот за почеток на работите сè уште не е објавен.
Во моментов, патот што го поврзува главниот град Софија со македонската граница, минувајќи преку градовите Перник и Кјустендил, е категоризиран како „првокласен“, односно пат за брз транзит на долги растојанија.
Што се однесува до железничките врски, ситуацијата е уште покомплексна. Делницата од Софија до градот Радомир е веќе електрифицирана, но потребна е значајна модернизација за да ги достигне современите стандарди за транспорт на луѓе и стоки.
Делницата од Радомир до македонската граница – вкупно 72 километри – според проект од 2011 година, треба да биде покриена со нова траса која вклучува ископување големи тунели и вијадукти.
Тогаш, поради технички предизвици, трошокот за работите беше проценет на околу 450 милиони евра, сума што сега веројатно драстично ќе се зголеми поради порастот на цените. Во моментов, недостасува краток железнички дел од околу 2,5 километри од селото Ѓушево до македонската граница.
„Со оглед на сегашната неизвесност за достапноста на финансиски средства, тешко е да се каже кога може да завршат работите за комплетирање и модернизација на бугарската линија од Софија до македонската граница“, вели Иванов.
Меѓутоа, повеќе од планините, најтешки пречки изгледаат политичките односи меѓу Бугарија и Северна Македонија. Во 2017 година, со потпишувањето на договор за добрососедство помеѓу тогашните премиери Бојко Борисов и Зоран Заев, климата беше оптимистичка. Во самиот договор беше назначена 2027 година како рок за завршување на железничката линија меѓу Софија и Скопје.
Две години подоцна, сегашниот бугарски премиер и тогашен министер за транспорт, Росен Желјазков, триумфално најави дека до 2025 година ќе треба да биде потребен само еден час возно време меѓу двете главни градови.
На истата прилика, Желјазков ја потврди бугарската одлука да се фокусира на патната врска од Дупница до границата, но забележа помал интерес од Северна Македонија за овој дел. „За нас, сепак, приоритет останува железничката врска меѓу Бугарија и Северна Македонија“, заклучи министерот.
Меѓутоа, наскоро стана јасно дека ветувањата на Желјазков нема да се исполнат навреме. Во 2021 година беше потпишан нов трилатерален меморандум помеѓу Бугарија, Северна Македонија и Албанија за Коридорот 8.
„Меморандумот прецизно ги идентификуваше патиштата и инфраструктурата што треба да се заврши, а рокот за конечна реализација беше поставен на 2030 година. За жал, овој рок денес изгледа тешко остварлив поради политички одлуки“, вели бугарскиот експерт.
Северна Македонија – големи предизвици и бавен напредок
Во Северна Македонија, проектот за Коридорот 8 исто така наиде на големи пречки, како технички, така и политички.
Железничката линија Куманово – Бељановце, која е дел од планираниот Коридор 8, беше реновирана и официјално отворена во 2024 година, што беше една од ретките позитивни вести во рамки на овој проект. Сепак, ова е само краток сегмент кој не овозможува комплетна транзитна врска со Бугарија или Албанија.
Патната инфраструктура на територијата на Северна Македонија е, според експертите, во многу полоша состојба во однос на бугарскиот дел. Главниот автопат кој треба да ја поврзе границата со Албанија и источниот дел на државата е во фаза на планирање и изградба, со некои делници сè уште неизградени.
„Главниот предизвик е недостатокот на финансиски средства и стабилни политички услови што ќе овозможат непречена реализација на инфраструктурните проекти“, вели македонскиот аналитичар за транспортни системи Јован Петров.
Покрај тоа, нема јасен временски распоред за комплетирање на делниците од Коридорот 8 што минуваат низ Северна Македонија, а локалните власти често се соочуваат со бирократски и административни пречки.
Исто така, проблемот со бугарската страна – која блокира одредени политики за евроинтеграцијата на Северна Македонија – го отежнува и заедничкото планирање и реализација на проектот. Ова влијае директно и на транспортните врски и на соработката помеѓу двете земји.
Албанија – инфраструктурен подем, но сè уште далеку од целта
Албанија, како крајна западна точка на Коридорот 8, во последните години вложи значајни средства во патната и железничката инфраструктура, со поддршка од меѓународни финансиски институции.
Главниот автопат Тирана-Драч (Дурес), кој е клучен за поврзување на Албанија со Јадранското Море, е изграден и во добра состојба. Исто така, железничката мрежа е во фаза на реновирање и модернизација, но железничкиот транспорт останува далеку од оптимален, со ограничена брзина и капацитети.
Главниот проблем за Албанија останува поврзувањето со Северна Македонија преку пат и железница. Делницата од Тирана кон македонската граница сè уште не е целосно развиена и нема јасен временски план за нејзино завршување.
„Албанија е подготвена да вложи повеќе во инфраструктурата, но недостасува координација со Северна Македонија и Бугарија, што го забавува целиот проект“, изјави албанскиот транспортен експерт Ариан Мета.
Регионална соработка како клучен фактор
И покрај сите технички и политички пречки, во последните години расте свеста за потребата од подобра регионална соработка и заеднички напори за завршување на Коридорот 8.
Во 2024 година беше формирана работна група со претставници од Бугарија, Северна Македонија и Албанија, со задача да развијат акциски план и да побараат нови финансиски извори, вклучително и од Европската Унија и меѓународни финансиски институции.
„Овој коридор е од витално значење за економскиот развој на регионот, за поврзување на производството со пристаништата и за зајакнување на трговските врски“, вели Елена Димитрова, регионален аналитичар за инфраструктура.
Иако сè уште не постои конкретен рок за комплетно завршување на Коридорот 8, сите страни се согласуваат дека неговата реализација ќе го трансформира транспортниот пејзаж на Западен Балкан.
Коридорот 8 останува проект со огромен потенцијал, но и со големи предизвици. Неговата реализација зависи не само од финансиите и техничките капацитети, туку и од решавање на политичките конфликти и зајакнување на регионалната соработка.
Само со единствен пристап и со јасен фокус може да се надмине сегашната застојност и да се отвори нова ера на поврзување и развој за земјите на Балканот.
