Ова се барањата што денеска ќе им бидат испорачани на властите од протестниот марш за чист воздух

Ова се барањата што денеска ќе им бидат испорачани на властите од протестниот марш за чист воздух што го организира платформата „Зелен хуман град“ која обединува 23 граѓански организации:

Бараме од надлежните институции, Владата на Република Северна Македонија и општините да преземат итни и среднорочни мерки за справување со загадувањето на воздухот. Граѓаните нема веќе да толерираат неодговорно однесување кон еден од најгорливите проблеми со кои се соочуваме!

За итно постапување:

1. Бараме Владата да ја задолжи Управата за хидрометеоролошки работи (УХМР) да започне со прогнозирање на температурни инверзии во котлините, со цел подобро управување со аерозагадувањето.

Температурните инверзии се природен феномен во котлините што го спречува генерираното загадување да излезе од нив. Тие најчесто се формираат при студено време, поради што аерозагадувањето е најизразено во зима.

Во котлините опкружени со планини, како Скопје, Тетово, Битола и други, природниот проток на воздух е блокиран, што доведува до намалена циркулација. Во зимскиот период, без ветер, воздухот станува „заробен“, а ниските температури го прават густ и неподвижен. Како последица, штетните честички од домаќинствата, возилата и индустријата остануваат густо заробени во воздухот, наместо да се расеат или да се подигнат нагоре. За разлика од летото, кога повисоките температури ја поттикнуваат циркулацијата на воздухот и го разредуваат загадувањето.

2. Бараме јавно да се објави регистар со правни лица и нивните локации кои се должни да поседуваат Б-интегрирана дозвола за работа, но при контрола е утврдено дека ја немаат. Јавниот регистар ќе овозможи транспарентност, следење на напредокот и спречување на работа на субјекти кои не ја поседуваат дозволата согласно со Законот за инспекциски надзор.

Особено загрижувачки се компаниите како „Евротим“, која увезуваше гориво со штетни хемикалии за користење во јавни институции.

Во случајот со „Дрисла“, проблемите со управувањето со отпадот и незаконското горење на отворено дополнително ја влошуваат ситуацијата со загадувањето на воздухот и почвата. „ОХИС“, пак, претставува сериозна закана за животната средина поради присуството на опасни хемикалии, за кои е неопходно внимателно следење и контрола на загадувањето.

3. Бараме забрана за сообраќајни ленти на булеварите пошироки од минимумот утврден според член 145, став (2), алинеја 2 од Правилникот за урбанистичко планирање – 3 метри (соодветно на ограничувањето на брзината во населени места од 50 km/h).

Ако се земе предвид основата на сообраќајната теорија – за секое 1% зголемување на обемот на сообраќајната инфраструктура за автомобили, правопропорционално (за 1%) се зголемува бројот на автомобили [3], доаѓаме до неизбежниот заклучок: колку повеќе и пошироки улици, толку повеќе автомобили.

Овој феномен се нарекува „изнудена побарувачка“ и, иако на оние без експертиза во сообраќајот им изгледа логично дека проширувањето на улиците ќе го намали метежот, во реалноста секоја нова улица брзо се пополнува со нови автомобили, повторно создавајќи метеж и застој. Следствено, автомобилскиот сообраќај мора да се демотивира, комбинирано со мерки за мотивирање на велосипедскиот сообраќај и користењето на јавниот превоз.

4. Бараме да се забрани увозот на користени возила постари од 10 години и со стандард под „ЕУРО 5“ во земјава, додека увозот на нови возила да биде со минимален стандард „ЕУРО 6“.

Одлуката треба да стапи на сила од 1.1.2025 година. Во регионот вакви услови веќе се воведени во Босна и Херцеговина, Албанија и Црна Гора. Заштитата на здравјето на граѓаните мора да биде приоритет. Ова е барање на O2 Иницијатива.

5. Бараме да се изработи план за режим на сообраќај кој ќе се активира веднаш штом се надминат граничните вредности на загадувачки материи и доколку тоа трае подолго од 24 часа.

Спроведувањето треба да подразбира координација помеѓу општините (Град Скопје, Битола, Тетово и други) и МВР. Барање-мерка од Скопје Смог Аларм.

6. Бараме итно усвојување на Правилникот за планирање, проектирање, изградба и одржување на велосипедска инфраструктура, изработен од Здружението за одржлив развој и заштита на животната средина Go Green – Биди Зелен.

Користењето на моторни возила секојдневно ја зголемува концентрацијата на штетни честички во воздухот, што директно влијае на нашето здравје. Затоа е неопходно веднаш да се усвои овој правилник за планирање, проектирање и изградба на велосипедска инфраструктура.

Правилникот ќе овозможи создавање на безбедни и одржливи велосипедски патеки во сите градови, што ќе ги поттикне граѓаните да користат велосипеди наместо возила. На тој начин ќе се намалат емисиите на CO₂ и другите загадувачки материи, што ќе придонесе за значително подобрување на квалитетот на воздухот.

Секојдневната употреба на велосипеди, наместо автомобили, директно го намалува загадувањето и бројот на заболувања поврзани со него.

Среднорочни мерки

1. Бараме поставување на густа локална мрежа од мерни станици, со по една станица на максимум 1.500 м², со приоритет на индустриските капацитети и погони со А и Б-интегрирани дозволи. Клучно е овие мерни станици да обезбедат јавно достапни податоци во реално време за степенот на загаденост околу овие капацитети.

Со оваа мрежа ќе се обезбедат индикативни податоци, кои инспекциските служби на Град Скопје ќе можат да ги користат за иницирање надзори заедно со Државниот инспекторат за животна средина или самостојно. Оваа мерка е предложена од AirCare – Air Quality & Pollen App и ќе овозможи зголемена транспарентност и ефикасност во справувањето со загадувањето.

2. Бараме изградба на сеопфатна велосипедска мрежа на секои 250 метри, со хиерархија слична на онаа од автомобилската мрежа: примарна вело-мрежа со патеки или ленти со повисока минимална ширина од 2,5 метри (наместо стандардните 1,5 метри), секундарна мрежа со потесни патеки, како и улици со споделен простор, каде што приоритет има велосипедскиот сообраќај.

Оваа мерка се реализира паралелно со стеснување на ширината на автомобилските ленти, при што дополнителниот простор се пренаменува за велосипедистите. Предлог-мерката ја иницира НаТочак – NaTochak, со цел да се подобри безбедноста и одржливоста на урбаниот сообраќај.

3. Веднаш да се премине кон фотоволтаични системи за генерирање на електрична енергија. Бараме јавните објекти и институции под надлежност на Владата, градовите и општините да преминат на фотоволтаични системи.

Во Македонија, Шанса за Центар мапираше над 700 јавни објекти кои се греат на мазут и нафта, што значително го зголемува загадувањето на воздухот. Ова има сериозни здравствени последици и дополнителни трошоци за државата.

Примената на фотоволтаични системи е клучна за намалување на загадувањето, бидејќи користат обновлива и еколошки чиста енергија од сонцето. Еднократната инвестиција во овие системи нуди долгорочна бесплатна енергија, значително намалувајќи ги загадувањето и енергетската криза во исто време. Во развиените земји, ваквите системи се веќе имплементирани на јавните објекти, поставувајќи пример и за приватниот сектор.

Фотоволтаиците ќе ја намалат загаденоста, ќе создадат нови работни места во секторот на обновливата енергија и ќе заштедат милиони во градските буџети.

4. Субвенции за ФВ системи за индивидуални домаќинства

Оваа и следната мерка се насочени кон намалување на загадувањето од домаќинствата. Субвенционирањето на ФВ системи за индивидуални домаќинства е клучен механизам со кој ќе се спречи енергетската сиромаштија.

Дел од скопјани кои набавија инвертери со субвенциите не беа во можност да ги користат поради енергетската криза. За да се надмине овој проблем, ЗХГ паралелно работи на мерки на централно ниво, како зголемување на прагот на дозволена инсталирана моќност (моментално само 6 kW се дозволени за домаќинствата кои сакаат да враќаат назад во мрежата) и демонополизација на ресурсот.

Анализите кои ги обвинуваат домаќинствата како главен извор на загадувањето во текот на зимските месеци имаат низа недостатоци. Но, иако не е утврден точниот удел на загадувањето од загревање на домаќинствата, субвенциите за обновливи извори обезбедуваат енергетска правда и намалуваат загадување, особено во населените места каде што се користат дрва или биомаса за греење.

5. Бараме субвенции за енергетски ефикасни фасади на објекти за индивидуално домување

6. Бараме систем за самоизнајмување велосипеди

Во некои градови, системот за самоизнајмување велосипеди е интегриран со мобилна апликација. Низ градот би постоеле станици каде што може да се преземе или остави велосипед. На тој начин, граѓаните би имале на располагање едноставен процес и постојано достапни велосипеди, што би претставувало голем поттик за користење на ваков тип на превоз.

7. Бараме високоразвиен јавен превоз издвоен од останатиот сообраќај. Стратегија добиена низ партиципативен процес и базирана на факти.