Skip to content
Иако проширувањето на Европската унија често се претставува како чин на солидарност и поддршка за трансформацијата на регионот, неговата суштинска вредност лежи и во интересите на самата Унија.
Европската унија има поголем интерес за проширување на Западен Балкан, но најмалку споменатата е низа поволности, пред се во областа на безбедноста. Во свет кој се повеќе се соочува со геополитички тензии, непредвидливи миграциски текови и дестабилизација на меѓународниот поредок, проширувањето на ЕУ веќе не е прашање на идеализам, туку на стратешка неопходност во новата европска и глобална реалност.
Затоа Западен Балкан не е само „двор“ на Унијата географски, туку ефектите од политиката во регионот ги чувствува и самата Унија. Оставањето на овој регион надвор од европските структури создава сериозни безбедносни празнини кои ги користат другите сили и кои можат да го дестабилизираат целиот континент, но и ЕУ одвнатре. Три клучни аспекти на безбедносната логика на проширувањето се издвојуваат како особено значајни, имено: контролата на миграцијата, отпорот на влијанието на авторитарните сили како Русија и Кина, но и долгорочната стабилност на регион со историја на конфликти.
Миграции: Балканот како клучен безбедносен бедем на ЕУ
Западен Балкан е главната копнена рута за миграција од Азија, Блискиот Исток и Африка кон ЕУ, што стана особено јасно за време на мигрантската криза од 2014 до 2018 година. Иако ЕУ воспостави механизми како што е Договорот со Турција, миграцискиот притисок не исчезна, туку само е пренасочен. Многу бегалски и мигрантски групи остануваат во земјите од регионот како Србија и Босна и Херцеговина, чекајќи таму моментот да го продолжат своето патување до територијата на ЕУ.
Без директно вклучување во европските механизми за миграција и азил, земјите од Балканот остануваат слабо координирани со ЕУ, а нивните капацитети за гранична контрола и управување со миграцијата се ограничени. Ова не само што ја отежнува борбата против шверцерските мрежи, туку создава и хуманитарна, социјална и безбедносна криза која може да ескалира и да предизвика проблеми за самата Европска унија.
Според проекциите на Обединетите нации, населението на Африка ќе порасне од 1,5 милијарди денес на околу 2,5 милијарди до 2050 година, додека регионот на Блискиот Исток се очекува да порасне од 500 на над 725 милиони луѓе. Овој демографски притисок, во комбинација со климатските промени и политичката нестабилност, може значително да ги зголеми миграциските текови кон Европската унија во наредните децении.
Полноправното членство би им овозможило на земјите од Западен Балкан пристап до Фронтекс, подобри бази на податоци, средства за азил и реадмисија, но и обврските кои произлегуваат од заедничкиот систем за управување со границите. Ова создава посилен безбедносен прстен кој би ги заштитил и Унијата и регионот од идните нерегулирани миграциски бранови.
Странски авторитарни сили: Русија и Кина како странски влијанија
Одлуката на ЕУ да го забави проширувањето им отвори простор на геополитичките ривали да ја пополнат празнината. Русија, Кина и Турција се повеќе користат економски, политички, па дури и медиумски механизми за да го зголемат своето влијание во регионот. Ова влијание не е секогаш политички неутрално, но во некои области оди директно против европските интереси.
Без формално проширување, механизмите за спротивставување на влијанието на странските сили остануваат ограничени, бидејќи ЕУ не може целосно да го примени својот регулаторен, економски или безбедносен апарат надвор од нејзината територија и земјите-членки.
Русија ги користи енергетските врски, воената соработка и пропагандата за зајакнување на политичките сили спротивставени на ЕУ и НАТО, особено во Србија и Република Српска. Преку иницијативата „Појас и пат“, Кина инвестира во инфраструктурата, но и во синџирите на снабдување на автомобилската индустрија, кои им конкурираат на европските индустрии. Исто така, преку своето економско влијание создава и политичко влијание во најтесното опкружување на Унијата.
ЕУ, која не ги проширува своите институционални и безбедносни капацитети на Балканот, станува се послаб играч во сопственото соседство. Без формално проширување, механизмите за спротивставување на влијанието на странските сили остануваат ограничени, бидејќи ЕУ не може целосно да го примени својот регулаторен, економски или безбедносен апарат надвор од нејзината територија и земјите-членки. Според тоа, проширувањето не значи само административно проширување на организацијата на нови членки, туку преземање на целосен суверенитет врз безбедносната област, која веќе де факто е дел од европската сфера.
Регионална стабилност: прекинување на циклусите на кризи
Западен Балкан останува регион на кревка стабилност, со ниско ниво на меѓусебна доверба, нерешени статусни прашања дури и со одреден ризик од локализирани конфликти. Белград и Приштина сè уште немаат решени односи, Босна и Херцеговина се соочува со институционални блокади, а Црна Гора е политички поларизирана, додека Северна Македонија се бори со внатрешно-политички тензии.
ЕУ досега имаше клучна улога во мирното решавање на споровите, но без перспектива за полноправно членство нејзиното влијание слабее. Локалните политички актери сè повеќе ги користат национализмот и кризите како инструменти за внатрешна легитимација, знаејќи дека ЕУ повеќе не реагира со решителноста што ја имаше во раните 2000-ти. Земјите од регионот без перспектива за пристап може да се свртат една против друга, а со тоа ЕУ ризикува да види нов фокус на конфликт на сопствените граници. Проширувањето не значи гаранција за вечен мир, но е клучен чекор за разбивање на логиката на конфликтот како политичка стратегија.
Со воведувањето на регионот во заедничка правна и институционална рамка, ЕУ овозможува решавање на споровите преку процедури, а не преку притисок и дестабилизација. Во спротивно, отвора простор историјата да се повтори. Вклучувањето на нови земји од регионот во Унијата секако ќе им даде поттик на регионалните елити повеќе да се фокусираат на соработката и ќе ја отвори перспективата дека е можно проширување од последното пристапување од регионот, во форма на пристапување на Хрватска во 2013 година.
Безбедноста на Унијата започнува на Балканот
Ако ЕУ сака да ја зачува внатрешната безбедност, да ги ограничи миграциските притисоци, да го ограничи влијанието на надворешната политика и да спречи враќање на конфликтот, таа мора да го разбере проширувањето како стратешка инвестиција, а не како бирократски процес. Иако реформите се клучни во процесот на интеграција и претставуваат главна придобивка за земјите-кандидати, тие често се прикриени од бирократијата и стравот од затворање на Унијата за нови членки.
Западен Балкан веќе е дел од европската безбедносна архитектура и единствено прашање е дали ќе биде архитектура на стабилност и интеграција или тампон зона на конфликти, манипулации и несигурност. Европската унија сè уште има шанса да го консолидира регионот во својот систем, но времето за решителна акција полека истекува, бидејќи влијанието на Кина во економската сфера се засилува во целиот регион, а Доналд Трамп во Белата куќа носи поривалски односи од Вашингтон отколку што беше случајот со администрацијата на Џо Бајден. Но, поради постоечката економска поврзаност и географска близина, Европската унија е фаворит кога станува збор за приближување на земјите од Западен Балкан кон себе. Безбедноста останува еден од факторите што ќе го направи Брисел позаинтересиран од кој било друг да ги приближи земјите од регионот кон себе.
