Skip to content
Во последниот изборен циклус во Југоисточна Европа, вештачката интелигенција (ВИ) се појави како алатка за манипулација, злоупотреба и масовен надзор. Од Романија до Северна Македонија, експертите предупредуваат: без итна регулатива, дигиталните права се под сериозна закана.
Според извештајот на БИРН, ВИ е веќе во центарот на бројни прекршувања – од манипулација со избори и лажни кампањи до длабоко вознемирувачки случаи на сексуална злоупотреба и измама. Демократските механизми, особено во земјите надвор од ЕУ, покажуваат слаба отпорност на злоупотребите што ги овозможува технологијата.
Избори под сенка на вештачка интелигенција
Романските избори во мај беа речиси поништени од дигитални злоупотреби. Генерирани дезинформации, ботови и координирани онлајн напади ја доведоа демократијата до работ. Победникот, Никусор Дан, предупреди на „неавтентично однесување“ од страна на ВИ системи, со илјадници лажни следбеници за само 24 часа.
Слични обрасци беа забележани и во Албанија, каде што политичките партии масовно го кршеа доброволниот Кодекс за дигитални кампањи. БИРН документираше 349 прекршувања – од лажни вести до ботови што вештачки го зголемуваа ангажманот. Во 43% од случаите беше инволвирана ВИ.
ВИ како алатка за цензура и политичко насилство
Платформите како Мета честопати не препознаваат манипулирана содржина, што доведува до автоматско ограничување на легитимни корисници – т.н. „сенковити забрани“. Истовремено, анонимни страници на социјалните мрежи шират неетичка и дезинформирачка содржина без никаква одговорност. Претседателските избори во Хрватска открија слични обиди за манипулација, иако во помал обем.
Од клонирани гласови до експлицитни слики: ВИ во криминал и злоупотреба
Вештачката интелигенција не се користи само во политиката. Во Турција, една жена беше измамена со 400.000 лири откако измамник го клонирал гласот на нејзиниот зет. Во Србија, експлицитни слики од ученици генерирани од ВИ беа дистрибуирани онлајн. Во Црна Гора, новинарки и активистки беа мета на навредливи кампањи генерирани со ВИ.
Балканот без заштита: Законската празнина го поттикнува хаосот
Иако ЕУ воведува се построги закони – како Законот за дигитални услуги (DSA) и Законот за вештачка интелигенција – балканските држави значително заостануваат. Во Албанија, DSA не е спроведен, додека во Србија, обидите за заштита на личните податоци од технолошките гиганти како Мета беа неуспешни поради институционална немоќ.
Милица Тошиќ од „Партнери Србија“ вели дека „без правна рамка и капацитет за спроведување, граѓаните остануваат небарени“. Оваа регулаторна асиметрија го прави Балканот ранлива зона за злоупотреба на ВИ – од страна на приватни интереси, криминалци и државни структури.
Владите како дел од проблемот
Во регионот, владите сè почесто користат ВИ за надзор. Во Србија, полицијата ја користи ВИ во безбедносни операции, без законска контрола. Во Турција, инсталирани се 13.000 камери за препознавање лица. Сето ова се одвива без транспарентност или граѓански надзор.
Апел за итна акција
Заканите се веќе тука – и се продлабочуваат. Без сеопфатна регулатива, транспарентност и соработка меѓу државите, вештачката интелигенција ќе остане неконтролирана алатка во рацете на најмоќните, велат експертите.
БИРН повикуваат на:
- усогласување со европското законодавство;
- јакнење на капацитетите за надзор и спроведување;
- заштита на жртвите на ВИ злоупотреби;
- обврзување на платформите на поголема одговорност.
Демократијата, приватноста и безбедноста на граѓаните – сè повеќе зависат од начинот на кој државите ќе го регулираат дигиталниот хаос што го предизвикува вештачката интелигенција.
