Фиксацијата на Трамп со Гренланд ја заврши „љубовната врска“ на Данска со САД

Копенхаген бара помош од европските сојузници додека се обидува да ја одбрани својата најголема територија

Во една од најнеочекуваните дипломатски епизоди во поновата историја на трансатлантските односи, фокусот на поранешниот и актуелен американски претседател Доналд Трамп врз Гренланд доведе до длабок и траен раздор меѓу Данска и САД – некогашни блиски и стабилни сојузници.

Иако историски двете земји одржуваа топли и сојузнички односи – особено во рамките на НАТО – обидот на Трамп во 2019 година да „го купи“ Гренланд, полуавтономна територија под дански суверенитет, остави длабоки пукнатини. За многу Данци, тоа не беше само бизарен гест, туку напад на нивниот национален интегритет.

„Ова беше моментот кога разбравме дека ништо не е свето“,

вели Клаус Хјорт Фредериксен, долгогодишен член на данскиот парламент и поранешен министер за одбрана во периодот кога Трамп првпат ја заземаше Белата куќа.

Фредериксен, кој некогаш ја нарекуваше американско-данската врска „непоклатлива“, сега ја гледа со резерва и скепса. Според него, идејата дека една суперсила може сериозно да понуди да ја купи територијата на друг суверен народ не само што беше навредлива, туку и опасна.

Геополитичката игра: Зошто токму Гренланд?

Гренланд, најголемиот остров во светот, има стратешко значење кое се зголемува со климатските промени. Како што мразот се повлекува, се отвораат нови поморски рути, а ресурсите – од ретки метали до гас и нафта – стануваат попристапни.

Со својата стратешка локација меѓу Северна Америка и Европа, Гренланд е и воено важен – особено за системите за рано предупредување и контрола на Арктикот. Токму затоа, САД имаат воена база во Туле уште од Втората светска војна. Но за време на мандатот на Трамп, Вашингтон започна да се однесува не како партнер, туку како амбициозен сопственик.

Данска како чувар на суверенитетот

За Данска, иако Гренланд ужива автономија и има свое локално владеење, островот останува дел од данската круна и државен интерес. Затоа обидот на Трамп да го третира како имот кој може да се купи – дури и во замена за големи инвестиции – беше доживеан како дипломатска агресија.

Премиерката на Данска, Мете Фредериксен, во 2019 година го нарече предлогот „апсурден“, по што Трамп откажа официјална посета на Копенхаген – потег што тогаш изгледаше како детинеста навреда, но денес се толкува како симптом на една поголема геополитичка пресвртница.

Копенхаген сега се врти кон Европа

Како резултат на нарушените односи, Данска сѐ повеќе ја зајакнува својата врска со Европската Унија, особено во безбедносната и енергетската политика. Откако Русија ја нападна Украина, данските стравувања околу територијалниот интегритет на Гренланд добија нова димензија. Копенхаген сега отворено бара заштита, инвестиции и политичка поддршка од Брисел и европските партнери.

Данска, која во минатото беше еден од најлојалните трансатлантски партнери – испраќајќи трупи во Авганистан и Ирак, учествувајќи во сите клучни НАТО мисии – сега внимателно ги одмерува своите сојузи. Иако не ја раскинува својата врска со САД, Копенхаген веќе не верува дека Вашингтон е предвидлив или стабилен партнер.

Ладни ветрови над Арктикот

Во меѓувреме, и самата гренландска влада, која се стреми кон сѐ поголема независност, со внимание ги следи овие тектонски дипломатски поместувања. Односите меѓу Копенхаген и Нуук се комплексни, но и обединети пред заедничкиот предизвик – како да се спротивстават на интересите на големите сили кои гледаат на Гренланд како на новата шаховска табла на XXI век.

„Љубовната врска“ меѓу Данска и САД можеби нема официјално да заврши – но повеќе не е она што беше. Данските политичари, јавноста и експертите веќе не ја гледаат Америка како гарант на стабилноста, туку како непредвидлив актер со сопствена агенда.

Фиксацијата на Трамп со Гренланд беше можеби само еден миг – но доволен да се разбуди едно ново геополитичко размислување во Копенхаген.