Skip to content
Длабоко во планините на масивот Карабах, ослабени од нејзината офанзива во Украина, руските вооружени сили минатиот месец се најдоа затекнати во една друга војна.
Без тенкови, ровови или воени авиони, и главно скриени од меѓународниот поглед, контингент од околу 2.000 војници на Москва одигра клучна улога во одлучувачкиот исход на конфликтот помеѓу Ерменија и Азербејџан во Нагорно-Карабах – самоуправна енклава издлабена од јужниот агол на Азербејџан, која е дом на претежно етнички Ерменци – долго време е заробена во окото на вртливата геополитичка бура на светските сили кои се во двобој, кои сега, поради отсуството на реакција на руските „мировници“ се принудени да ги напуштат своите домови, во нешто што многу наликува на операција на „етничко чистење“, токму „пред носот“ на Путин.
Областа е позната по своите периодични избувнувања на тешки борби во последните децении. Моника и нејзиниот сопруг Георги побегнаа од Нагорно-Карабах за време на избувнувањето на војната со Азербејџан во 2020 година, но се вратија на ветувањата дадени со мировниот договор со посредство на Русија, пренесува ABC.net.au.
Договорот воспостави руски мировници да спроведат кревок прекин на огнот меѓу двете поранешни советски републики и да го чуваат единствениот преостанат пат што ја поврзува енклавата со Ерменија, таканаречениот коридор Лачин.
Меѓутоа, минатата недела, двојката се нашла како се враќа по истата рута за бегство низ планините што ја поминале три години порано – овој пат еднаш засекогаш.
Како стигнавме овде?
Ерменија и Азербејџан имаат конкурентни претензии за Нагорно-Карабах, кој беше релативно под контрола за време на владеењето на Советскиот Сојуз, но се прелеа во конфликт откако се распадна и енклавата прогласи независност.
Ова стана познато како Првата карабашка војна, која резултираше со приближно 30.000 жртви, пред Русија да посредува за договор за прекин на огнот во 1994 година, оставајќи ја енклавата де-факто независна.
Во изминатите години имаше периодични судири меѓу двете страни, при што московските мировници честопати се користеа за спроведување на мирот во областа.
Регионот повторно избувна во тешки борби во 2020 година, спуштајќи се во она што стана познато како Втора Карабашка војна, по летото на прекугранични напади.
Азербејџан врати делови од територијата што ја загуби од Ерменија неколку децении претходно, а борбите ескалираа пред повторно да биде посредувано од Русија за прекин на огнот по шест недели.
Оттогаш, меѓу двете страни постои кревок мир.
Но, на 19 септември, азербејџанските сили, тврдејќи дека имаат антитерористичка операција, започнаа голем блиц на енклавата, заземајќи ја и убивајќи стотици луѓе, вклучително и цивили. Нешто слично веќе е видено на 24 февруари 2022 година, кога силите на Москва, под слични оправдувања, во ткн. „специјална воена операција“ извршија агресија врз независна Украина, што може да се интерпретира како „carte blanche„ за акцијата на Азербејџан, која се одвиваше како под менторство на Кремљ.
„Русите беа таму на хартија, но во реалноста не нè заштитија“, рече Моника, која возеше речиси два дена од своето село во енклавата до границата со Ерменија.
Руските мировници не успеаја, дали воопшто и сакаа да успеат?
Предавањето на сепаратистичката влада еден ден подоцна предизвика масовен егзодус на повеќе од 100.000 етнички Ерменци преку границата кон Ерменија, стравувајќи за својата иднина. Од Москва не стигна никаква реакција, ниту помош за бегалците. Напротив, руската Федерална служба за безбедност директно е вклучена во дестабилизацијата на Ерменија со цел да ја собори владата на земјата. Според разузнавачките информации, тимот е предводен од Роман Ромачев, оперативец на ФСБ, кој е експерт за таканаречените активни мерки (мисии за малигни влијанија) и работи под закрила на приватната разузнавачка агенција R-Techno. Меѓу другото, групата има задача да организира и координира антивладини протести со кои се бара оставка на владата на Никол Пашинјан, да обезбедува информативна поддршка за протестите преку платформите на социјалните медиуми, како и да организира провокации со цел да ги радикализираат демонстрантите.
Откако стигнаа на безбедно, Георги се повлече за последен поглед на назабените врвови на хоризонтот каде што го помина своето детство, подоцна работејќи како заварувач и одгледувајќи семејство.
„Немам зборови“, рече тој, одмавнувајќи со главата и свртувајќи се настрана за да ги скрие солзите. „Руските мировници не успеаја“
Дали воопшто и сакаа да успеат?
Азербејџан рече дека сака Ерменците да останат во Нагорно-Карабах и дека ќе ги интегрира и заштити оние што ќе одлучат да останат таму. Но, малкумина веруваат во тврдењата на владата.
Некои што бегаа едвај имаа време да се вратат дома за да ги соберат своите работи пред да се приклучат на долгата редица од автомобили и камиони низ единствениот пат што води кон соседна Ерменија.
„Зошто светот го тргна погледот настрана? рече Анахит (78), жителка на Нагорно-Карабах, која стигна до границата откако беше разделена од нејзиниот сопруг.
Неколку дена претходно, нејзиниот зет бил веднаш убиен кога азербејџанска граната се активирала врз неговиот дом додека се обидувал да се евакуира.
Семејството очајно ги барало неговите останки, но можело да најде само една нога, разнесена од остатокот од неговото тело, кое го закопале во близина на нивниот дом.
„Секаде е покриено со крв“, рече таа.
Додека азербејџанските сили го напаѓаа Нагорно-Карабах, руските мировници се заколнаа дека ќе ги заштитат неговите жители, наместо тоа, се чини дека застанаа.
„Руските мировници не успеаја“, рече Кирил Кривошеев, руски новинар кој пишува политички анализи за Карнеги фондацијата за политички мир.
„Русија е послаба од кога било во нејзината „постсоветска дипломатија“. Никој не се потпира на моралниот авторитет на Русија поради војната во Украина.
Конфликтот ги разоткри сè помалите ресурси на Путин
Москва има воени бази во Ерменија и земјата е длабоко зависна од Русија за нејзината економија и одбрана. Двете земји со децении имаат развиено блиски културни врски – многу Ерменци зборуваат руски како втор јазик.
Но, забележаниот неуспех на нејзините војници да интервенираат во Нагорно-Карабах го намали трпението на жителите со рускиот лидер Владимир Путин.
„Премногу им верувавме на Русите“, рече Ануш Навасардјан, учител од Нагорно-Карабах, кој побегнал во стан во Горис, ерменски град веднаш преку границата.
Навасардјан слушнала истрели додека азербејџанските војници го опколиле нејзиното село, избезумено отворајќи ја вратата од шталата во која биле чувани нејзините четири крави, за да имаат можност и тие да избегаат.
Путин ги отфрли критиките дека неговите трупи во Нагорно-Карабах им дозволиле на азербејџанските сили непречено да навлезат, но аналитичарите велат дека нивниот неуспех да ги заштитат етничките Ерменци го покажува распаѓањето на влијанието на Кремљ во регионот.
Азербејџан, исто така, ја отфрли улогата на Москва во масовниот егзодус на Ерменците од енклавата, како и обвинувањата за етничко чистење.
„Не е работа на Русија да се меша“, рече Есмира Јафарова, поранешен советник на владата на Азербејџан за меѓународни прашања.
„Овие луѓе [ерменските бегалци] заминуваат затоа што не се сигурни за иднината. Тоа не е резултат на каков било вид вознемирување или насилна акција од страна на Азербејџан“.
Но, извештаите за луѓето кои бегаат од територијата кажуваат сосема поинаква приказна, рече Ануш Багдасаријан, адвокат за човекови права кој работи за Центарот за вистина и правда, ерменска организација со седиште во главниот град Ереван.
„Ова е етничко чистење. Важно е да се демонстрира принудното раселување на овие луѓе“, рече таа.
Со денови, Багдасаријан стоеше во центарот на главниот плоштад во Горис, интервјуирајќи некои од илјадниците бегалци кои се прелеваа преку границата од Нагорно-Карабах.
Нејзините снимени сведоштва може еден ден да бидат искористени во меѓународен трибунал, додаде таа.
Азербејџанското заземање на Нагорно-Карабах ги потресе жителите на ерменските градови и села како Горис, кои стравуваат дека тоа би можело да го охрабри Азербејџан да турка понатаму во земјата.
„Горис е целосно под надзор на непријателот“, рече Арам Мусахајан, учител во училиштето, кој со другите во градот формираше безбедносен комитет делумно за да помогне во подготовката на жителите за можна инвазија.
„Горис особено и регионот воопшто се наоѓа во таква позиција што со модерно оружје би можеле да бидеме отсечени од остатокот од Ерменија за неколку часа.
Нагорно-Карабах изгледа како зомби апокалипса
Авторитарниот претседател на Азербејџан, Илхам Алиев ја промовираше идејата за создавање копнен коридор што ќе го поврзува Азербејџан со неговата енклава Нахчиван, на другата страна на Ерменија, без излез на море.
Мировните разговори меѓу Азербејџан и Ерменија се закажани во четврток во Шпанија, додека лидерите на двете земји ќе се сретнат на неутрален терен со надеж дека ќе постигнат уште еден мировен договор.
„Сите се уморни од војна“, рече Јафарова. „Значи, со нетрпение очекуваме да видиме дека Ерменија ќе биде на иста линија со Азербејџан и конечно можеме да продолжиме напред.
Истото е предоцна и за сепаратистичките лидери во Нагорно-Карабах, чија енклава е распуштена и повеќето од нејзините луѓе протерани од своите домови.
Нејзиниот претседател, Самвел Шакрамањан, минатата недела објави дека наредил растурање на институциите на отцепената држава до крајот на годината.
Нејзиниот де-факто главен град, Степанакерт, е како сцена од зомби апокалипса – неговите улици се полни со одеднаш напуштени автомобили и згради .
Поранешните жители велат дека настаните во изминатите неколку недели им одржале горчлива лекција.
Сосема сме сами“, рече Моника. Ни треба време да го свариме она што се случи.
100.520 принудно раселени лица влегле во Ерменија од Карабах
Како што објави Armenia Today, од понеделникот до 16 часот, 100.520 присилно раселени лица пристигнале во Ерменија од Арцах (Нагорно-Карабах), а 21.107 возила од Нагорно-Карабах го преминале мостот Хакари во Ерменија. Ова го соопшти Назели Багдасаријан, портпарол на ерменскиот премиер Никол Пашинјан на брифинг со новинарите во понеделникот.
„Индикаторот не е многу променет од претходната вечер, што значи дека главниот човечки проток [од Арцах кон Ерменија] е запрен и главно претставниците на [Арцах], помала маса од населението останаа во Нагорно-Карабах“, таа. додадена.
Во Ерменија се регистрирани вкупно 89.167 присилно раселени лица од Арцах ( ерменското име за Нагорно Карабах), и околу 54 отсто, или 53.935 лица присилно раселени од Арцах ги искористиле сместувањата обезбедени од ерменската држава.
А соодветните показатели во провинциите на Ерменија се следни: Арагатотн: 2.454, Арарат: 13.050, Армавир: 5.186, Гегаркуник: 4.337, Лори: 3.263, Котајк: 13.297, Ширак: 2804,558 Тавуш: 2.567.
Драган Мишев (ЦивилМедиа)
