Skip to content
Брисел денес личеше повеќе на огромна нива отколку на европска престолнина. Илјадници фармери од 27 земји членки со стотици трактори влегоа во белгискиот главен град, ги блокираа улиците околу институциите на ЕУ и се судрија со полицијата, во обид да го сопрат трговскиот договор меѓу Европската унија и блокот Меркосур од Јужна Америка. Полицијата одговори со солзавец и водени топови, додека демонстрантите фрлаа компири, јајца и пиротехника и палеа оган на неколку локации во европската четврт.
Протестот беше темпиран да се совпадне со самитот на лидерите на ЕУ, каде што една од најконтроверзните точки е токму иднината на договорот ЕУ–Меркосур. Според белгиската новинска агенција, властите предупредија на „сериозни застои“ во сообраќајот, откако најмалку 10.000 фармери и повеќе од 1.000 трактори пристигнаа од 26–27 земји членки. Дел од главните булевари и приодите кон европските институции беа практично непроодни.
Зад гневот стои стравот дека договорот со Меркосур – кој ги опфаќа Бразил, Аргентина, Парагвај и Уругвај и во некои верзии и Боливија – ќе ги отвори европските пазари за големи количини евтина говедина, живина, шеќер и други земјоделски производи, произведени под далеку помалку строги еколошки и животински стандарди од европските. Фармерите предупредуваат дека нивните фарми ќе бидат ставени во директна, нерамноправна конкуренција со гигантски јужноамерикански производители, што може да ги турне во банкрот цели региони кои веќе се борат со ниски откупни цени и растечки трошоци.
Од другата страна, Европската комисија и дел од владите – пред сè Германија и Шпанија – го бранат договорот како стратешки потег. Според нив, ЕУ добива пристап до пазар од околу 780 милиони луѓе и ги намалува зависностите од Кина и од американските тарифни политики, особено за суровини и индустриски извоз. За Комисијата, Меркосур е крунски доказ дека Унијата сè уште може да прави големи трговски договори во време на геополитички потреси.
Но отпорот во внатрешноста на ЕУ расте. Францускиот претседател Емануел Макрон уште еднаш јасно порача дека Франција „не е подготвена да го потпише“ договорот во сегашна форма, барајќи посилни гаранции за европските земјоделци и за „реципроцитет“ во стандардите – од пестициди до следливост на производството. Италија, Полска, Унгарија и уште неколку држави му се приклучија во резервите, предупредувајќи дека евентуалниот удар врз земјоделството би можел дополнително да го нахрани растот на крајната десница пред европските избори.
За да ги убеди скептичните држави, Брисел веќе договори пакет т.н. заштитни механизми – суспендирање на преференцијалниот пристап за чувствителни производи, како говедско, живина и шеќер, доколку увозот „експлодира“ или цените на европските пазари нагло паднат. Наместо првично предложените 10%, компромисот е критичниот праг да биде 8% – над ова ниво, ЕУ би можела привремено да ја затвори славината за одредени јужноамерикански производи. Во документите е вметнато и ветување за инспекции на терен во земјите од Меркосур, за да се провери дали нивните извозници навистина ги почитуваат европските правила за пестициди, болести кај животните и безбедност на храната.
За фармерите кои денеска дишат солзавец во Брисел, тоа не е доволно. Нивната порака е дека не сакаат само „механизми“, туку јасен политички сигнал дека земјоделството не е монета за поткусурување во големите геостратегиски договори. На транспарентите околу Европскиот парламент се чита „Не нè жртвувајте за Меркосур“, „Еднакви правила за сите“ и „Без фер услови нема договор“. Дел од нив директно го посочуваат Европскиот зелен договор и новите еколошки барања како двоен стандард: од европските фарми се бара сè повеќе, велат тие, додека увозот од трети земји влегува со полабави правила.
Сцените од денешниот протест не се први од ваков тип. Последниве две години европските главни градови, особено Брисел и Париз, неколкупати беа блокирани од трактори, ѓубриво фрлано пред владини згради, запалени гуми и судири со полицијата. Во февруари 2024, сличен бран протести во белгиската престолнина заврши со полни улици со трактори и со полициска употреба на водени топови и солзавец, додека фармерите фрлаа јајца и течен шталски отпад кон Европскиот парламент.
Одлуката за Меркосур формално е во рацете на лидерите на ЕУ и Европскиот парламент, но денеска беше јасно дека документот не може да се чита само како економски договор. Тој е симбол на поширок судир: меѓу идејата за отворени пазари и потребата за заштита на локалната продукција, меѓу климатската амбиција и стравот дека токму зелените правила ја туркаат европската земја во полоша позиција од конкуренцијата, меѓу геополитичката желба за влијание и многу приземната прашање – колку ќе вреди литар млеко и килограм месо за европскиот фармер утре.
За земји како Северна Македонија, кои тежнеат кон европскиот пазар и се потпираат на извоз на земјоделски производи, исходот од овој спор индиректно ќе биде важен. Ако Меркосур го спушти прагот на заштита на европското земјоделство, притисокот за уште построги стандарди и уште пониски откупни цени може да се прелее и кон соседството. Ако пак договорот пропадне, тоа ќе биде сигнал дека во ЕУ земјоделството повторно станува црвена линија – што ќе ја подигне летвичката и за идните членки кои ќе мора да се вклопат во овие чувствителни рамки.
Додека лидерите зад затворени врати бараат формула за да го спасат или одложат договорот, надвор во улиците на Брисел се гледаат последиците од години акумулирано незадоволство. Звукот на тракторските мотори и сирените на полицијата денес најјасно потсетуваат дека, без оглед на тоа како ќе заврши Меркосур, европската аграрна политика веќе нема простор да ги игнорира оние што ја хранат Европа – а сега ја блокираат и нејзината престолнина.