Кој се Западњаците што ЕУ ги стави на црната листа за руска пропаганда

Европската унија отвори нов фронт во битката со руската хибридна војна: покрај руски државјани и пропагандни медиуми, на удар се најдоа и тројца Западњаци санкционирани за ширење руска пропаганда – двајца Европејци и еден Американец. Овие Западњаци санкционирани од ЕУ за руска пропаганда не се „обични инфлуенсери“, туку поранешен француски офицер, швајцарски полковник и поранешен заменик-шериф од Флорида, кои ја претвориле својата професионална биографија во оружје за дезинформација.

Одлуката е донесена на 15 декември, кога Советот на ЕУ санкционираше 12 лица и две ентитети поради вмешаност во информациска манипулација и сајбер-напади поврзани со руските хибридни операции против ЕУ, нејзините членки и партнери. Санкционираните се со замрзнат имот во Унијата, забрана за патување и забрана европски субјекти да им обезбедуваат финансиски средства. Одлуката се надоврзува на специјалниот режим воведен во 2024 година за одговор на „дестабилизирачките активности на Русија“, кој годинава е проширен и на физички и финансиски поддржувачи на хибридни операции.

Според анализата на Euronews, тројцата Западњаци добиле тежина и веродостојност токму преку своето минато во војска, полиција и разузнавање. Токму тој „ореол на тајна служба“ и идејата за „длабока држава“ ги прави привлечни за публиката чувствителна на теории на заговор, објаснува францускиот експерт Ерве Летокеу, кој се занимава со мониторинг на дезинформации. Нивниот поранешен статус им овозможува да изговорат речиси сè без да понудат докази – биографијата им е доказ.

Првиот е Ксавиер Моро, француски офицер и бизнисмен кој одамна ја замени Франција со Москва. Во Русија живее од 2000 година, а уште во 2013 зема и руско државјанство. Францускиот министер за надворешни работи го опишува како ширач на „кремљинска пропаганда“ во Европа, а неговото „портфолио“ вклучува дезинформации дека инвазијата на Украина била испровоцирана од НАТО и дека Киев е одговорен за соборувањето на малезискиот авион МН17 во 2014 година – наративи одамна разобличени во меѓународните истраги и судски постапки.

Моро не е само медиумски гостин, туку и активен учесник во руските сценографии. Во 2014 година бил „странски набљудувач“ на лажните референдуми за анексијата на Крим и подоцна Донбас, кои меѓународната заедница не ги призна. Истата година ја отвора платформата „Stratpol“, каде се промовира како експерт за политичка и стратешка анализа, а неговите настапи се движат од крајнодесни YouTube канали до француски мејнстрим медиуми, како Sud Radio и LCI, но и до руските пропагандни канали Sputnik и Russia Today France. Откако YouTube го блокираше во 2022 година поради говор на омраза, Моро се префрли на Rumble и Odysee, простори со помал модерациски надзор.

Вториот е Жак Бо, пензиониран полковник на швајцарската армија и поранешен стратешки аналитичар. Тој редовно гостува на проруски телевизиски и радио програми, каде пласира теза дека Украина, наводно, сама ја „исценирала“ сопствената инвазија како дел од план за влез во НАТО. Експертите наведуваат дека кај Бо постои јасна „фасцинација од авторитарна моќ“ – во минатото јавно ги релативизирал и злосторствата на режимот на Башар ал Асад во Сирија.

Третиот, и најконтроверзен во европски контекст, е Американецот Џон Марк Дуган – поранешен заменик-шериф во Флорида, кој во 2016 бега во Москва и таму гради нова кариера како дигитален пропагандист. Според ЕУ и низа истраги, Дуган е клучна фигура во операцијата Storm-1516, руска мрежа за влијание која користи лажни вести, длабоки фејк видеа и имитирани медиумски портали за да влијае на избори во Германија и други западни држави.

Дуган, според документи и истражувачки материјали, од Москва управува со мрежа CopyCop – стотици веб-страници и видеа кои по изглед ја копираат естетиката и структурата на легитимни медиуми, но пласираат фабрикувани или манипулирани содржини, често генерирани со помош на вештачка интелигенција. Во пресрет на вонредните избори во Германија во февруари, тој бил поврзан со повеќе од 100 вакви сајтови насочени кон германската јавност, со цел да се дискредитираат украинските власти, европските политичари и самите изборни процедури.

Во позадина на санкциите стои поширока европска загриженост: Русија не води само војна во Украина, туку и системска „когнитивна војна“ против европските општества. Германската влада пред само неколку дена го повика рускиот амбасадор во Берлин поради серија хибридни напади – од сајбер-инциденти во воздухопловната контрола до дезинформациската кампања Storm-1516 насочена кон германските избори. Истиот модел – лажни портали, длабоки фејкови, имитирани локални медиуми – се појавува и во Франција, Молдавија, па и надвор од ЕУ.

Руската страна, пак, се обидува да ја претстави одлуката како удар врз слободата на мислење и „диктатура на Брисел“. Токму Ксавиер Моро, еден од санкционираните, во интервју за руската државна агенција ТАСС тврди дека санкциите против сопствените граѓани се „преседан“ и спротивни на францускиот устав, обвинувајќи ја ЕУ дека казнува без судење. Но неговиот аргумент свесно ја игнорира суштината на санкциите: не се работи за кривична осуда, туку за политичка и безбедносна мерка со која ЕУ се обидува да ги ограничи ресурсите и движењето на лица кои учествуваат во странски операции за влијание.

Санкционирањето на овие тројца Испадначи испраќа неколку пораки. Прво, дека ЕУ е подготвена да оди чекор понатаму и да таргетира не само руски актери, туку и свои државјани и западни сојузници кои свесно се ставиле во служба на Кремљ. Второ, дека хибридната војна веќе не се доживува како „мека закана“, туку како структурен ризик по изборните процеси, довербата во институциите и медиумскиот екосистем. И трето, дека ерата на „корисните идиоти“ со униформи на Запад, а наративи од Москва, полека добива и правни, не само морални последици.

Прашањето е дали овој потег ќе има ефект врз публиката која веќе им верува на Моро, Бо и Дуган. Според експертите, нивната директна „моќ на убедување“ не е огромна – најчесто се обраќаат на публика која веќе е склона кон конспиративни и ултранационалистички согледувања. Но нивното присуство во мејнстрим медиумите и маскирањето на пропагандата во „стратешка анализа“ или „ексклузивни откритија“ creates проширување на радиусот на штетата – до граѓани кои немаат време или ресурси критички да ги проверуваат информациите.

За ЕУ, оваа санкциска листа е тест за способноста да се изгради вистинска „когнитивна одбрана“ – комбинација од регулативи, санкции, транспарентни медиумски практики и медиумска писменост, која ќе го отежни патот на дезинформациите, без да се задуши легитимната критика и плурализмот. Дали тројцата западни пропагандисти ќе останат само симболичен потег или почеток на поостра политика кон домашните соработници на странски хибридни операции, ќе се види во следните списоци – и во тоа дали националните власти ќе ги следат санкциите со сопствени истраги и постапки.