Внимателно ако патувате во ЕУ за празниците

Ако за Божиќ и Нова година планирате патување во некој европски град, оваа година покрај полните терминали и засилените контроли ќе мора да сметате и на уште една ризична променлива – штрајковите на аеродромите. Во неколку клучни држави во ЕУ веќе се закажани или во тек се акции на земјени и воздухопловни работници токму во деновите кога милиони патници ќе се обидат да стигнат до своите семејства или зимски одмори.

Во Италија, уште на 17 декември се одржуваше координиран четиричасовен штрајк во воздушниот сообраќај, но неговите последици – доцнења, пренасочувања и нарушени распоредени – се чувствуваат и наредните денови. Во акцијата учествуваа контролорите на летање на државната ENAV во Рим, земјениот персонал на големите аеродроми и работниците поврзани со авиокомпаниите како Ryanair, Wizz Air, easyJet, ITA Airways, Vueling, како и Air France и KLM. Штрајкот траеше формално од 13 до 17 часот, но во практика предизвика целодневни турбуленции на аеродромите во Милано, Рим, Венеција, Неапол и Катанија – токму таму каде што македонските патници најчесто прават конекции кон други европски дестинации.

Во Обединетото Кралство, ударот ќе дојде токму во срцето на празничниот шпиц. На лондонскиот аеродром Лутон, земјениот персонал на easyJet најави штрајк во два бранови: од 19 до 22 декември и од 26 до 29 декември. Тоа значи дека во периодите пред Божиќ и веднаш по празникот на овој аеродром ќе има сериозни ризици за подолги редици на чек-ин, доцнења во предавањето и подигањето на багажот и можни поместувања на термините за поаѓање. За патниците што летаат евтино до Лондон или го користат Лутон како влезна точка во Обединетото Кралство, секое стеснување на времето за конекција во овие денови би можело да биде прескапо.

Слична слика се подготвува и на најголемиот европски аеродром, Хитроу. Таму кабинскиот екипаж на Scandinavian Airlines (SAS) најави прекин на работа од 22 до 24 декември и на 26 декември. На удар ќе бидат пред сè летовите кон Копенхаген, Стокхолм и Осло, но проблеми се можни и за патниците кои од Скандинавија прават понатамошни конекции преку Лондон. Синдикатите предупредуваат дека вработените со години работат со ниски плати и трошоци за престој во скапи скандинавски градови, поради што дел од нив, симболично, морале да користат и банки за храна.

Шпанија веќе со месеци живее со хроничен, „исечкан“ штрајк кој особено ги погодува нискобуџетните патници. Персоналот на Azul Handling – партнерот на Ryanair за земјени услуги – од летото наваму одржува неделни штрајкови на 27 аеродроми во земјата. Акциите продолжуваат до 31 декември и се распоредени во три блокови: од 5 до 9 часот, од 12 до 15 часот и од 21 до полноќ, секоја среда, петок, сабота и недела. Листата на засегнати аеродроми ги вклучува Барселона – Ел Прат, Мадрид – Барахас, Аликанте, Малага, Ибица, Пальма де Мајорка, Валенсија, Тенерифе Југ и други туристички точки на кои често слетуваат и патници од Балканот. Официјалните најави велат дека Ryanair ќе се обиде да ги изврши сите летови, но патниците веќе бележат подолги редици, доцнења на чекирање и чекање по багаж.

Во позадина на овие поединечни акции стои поширока европска слика во која синдикатите сѐ почесто ги користат празниците за да извршат максимален притисок врз работодавачите и владите. Португалија, на пример, веќе ја одржа првата општа штрајкачка акција по повеќе од една деценија, на 8 и 11 декември, со што практично беа парализирани летовите, градскиот превоз и железницата. На аеродромот во Лисабон голем дел од летовите беа откажани, а националниот превозник TAP работеше само со минимален, законски задолжителен обем. Иако овие датуми се зад нас, синдикатите таму не исклучуваат нови протести доколку разговорите со владата пропаднат, што повторно би можело да го погоди воздушниот сообраќај.

За македонските граѓани кои патуваат кон ЕУ, ова не е само далечна европска хроника. Дел од празничните аранжмани вклучуваат летови преку Лутон и Хитроу, евтини конекции со Ryanair до шпанските аеродроми или туристички пакети кон Италија, со слетување во Милано, Рим или Венеција. Секој од овие сегменти во декември е потенцијална „слаба алка“ – доволно е еден штрајк да го успори багажот, да го помести полетувањето или да натера авиокомпанијата да го спои или откаже летот. Затоа е клучно патниците уште при планирањето да проверат преку која држава и кој аеродром патуваат, а во деновите пред поаѓање редовно да ги следат известувањата на авиокомпанијата и аеродромот.

Во оваа слика на штрајкови, дополнителен фактор на неизвесност се и новите системи за гранична контрола на ЕУ, како системот за влез/излез (EES), кои веќе предизвикуваат подолги колони на некои континентални премини. Патничките осигурувања не секогаш ги покриваат доцнењата предизвикани од вакви системски процедури, а во комбинација со штрајкови, ризикот од промашени конекции или непланирани ноќевања станува реален трошок.

Практичните совети што ги повторуваат европските патнички организации се слични, без оглед дали патувате од Скопје, Охрид, Солун или Белград: да се избере лет со подолг „tampon“ за преседнување, особено кога конекцијата е преку Лондон, Рим, Милано или некој голем шпански аеродром; да се држи резервираниот лет под постојан надзор преку апликациите на авиокомпанијата; да се стигне на аеродромот малку порана од вообичаено; и најважно – во рачниот багаж секогаш да се носат најважните лични документи, лекови и минимум облека за една ноќ, во случај багажот да заостане.

Што се однесува до правата на патниците, европските правила предвидуваат дека ако летот ви биде откажан или значително одложен поради штрајк на персоналот на авиокомпанијата, имате право на пренасочување или враќање на парите, а во одредени случаи и на финансиска отштета. Кога станува збор за општи, национални штрајкови што ја погодуваат целата инфраструктура – како во Португалија – авиокомпаниите често се повикуваат на „вонредни околности“ и обврските се сведуваат на обезбедување нов билет, храна и сместување додека чекате. Затоа е важно секој патник да го прочита конкретниот договор и да биде подготвен да инсистира на основните права на шалтерите и во комуникацијата со компанијата.

Оваа празнична сезона уште еднаш покажува дека европската авијација се наоѓа во тенка рамнотежа меѓу високите очекувања на патниците, ценовната конкуренција меѓу авиокомпаниите и притисокот од вработените за подобри услови. За патниците од Македонија, тоа значи дека планирањето мора да биде посериозно, сценаријата – повеќе од едно, а нервите – добро стегнати. Патувањето низ ЕУ за празниците и натаму е возможно, но оваа година ќе бара повеќе внимание отколку вообичаено.