Закони има но слободата е условна – ЕУ за македонските медиуми

Во извештајот за проширување 2025, медиумите се појавуваат како поле каде напредокот е видлив „на хартија“, но слаб во пракса. Правната рамка и натаму не е целосно усогласена со Европскиот акт за слобода на медиумите (EMFA), иако во април беа донесени измени што воведоа Регистар на онлајн медиуми. Онлајн изданија сега мора да бидат правни лица со локална адреса, национален домен и најмалку двајца вработени – чекор кон транспарентност, но и потенцијална бариера за мали редакции ако примената не биде пропорционална.

Клучниот ризик не е само во законите, туку во начинот на владеење со медиумските ресурси. Рекламирањето во комерцијалните медиуми, кога не е доделено транспарентно и недискриминаторно, отвора простор за политичко влијание и пазарни искривувања. Дополнително, изборот на нови членови на Советот на АВМУ во јуни беше проследен со забелешки за нетранспарентна постапка и нејасни критериуми. Регулаторот мониторира, но му требаат посилни технички и институционални капацитети за да ги изнесе обврските од усогласувањето со европската директива.

Јавниот сервис МРТ има подобрено финансирање и конечно доби нов Програмски совет во јули, но автономијата останува ограничена, долговите нерешени, а ограничената административна самостојност го кочи вработувањето и модернизацијата. Ова ја влече институцијата назад токму кога треба да биде столб на плурализмот и довербата.

Демократската инфраструктура околу слободата на изразување и натаму има пукнатини. Пристапот до информации останува нерамномерен – дел од институциите ги одбиваат барањата со произволни образложенија (вклучително и прекумерно повикување на заштита на лични податоци), а постапките траат предолго.

На терен, безбедноста на новинарите не е гарантирана: во 2024 се пријавени четири физички напади и сериозни закани, само две постапки се решени, а паралелно растат тужбите за клевета и навреда. Анти-SLAPP законодавство сè уште недостига.

Интернет-околината е формално стабилна, но реалноста е поостра: дезинформации, говор на омраза и повреди на авторски права остануваат тренд, и покрај падот на пријавите за омраза до 84 во 2024 година. Во услови на фрагментирана публика и зависност од платформи, без јасни правила за медиумска концентрација и со слаб надзор, ризикот од „невидлива“ концентрација на влијание е реален.

Пораката од Брисел е двојна: државата постави механизми, но сè уште не обезбедила еднаква и заштитена арена за новинарство во функција на јавен интерес. За 2026 тестот ќе биде практичен: транспарентни и проверливи правила за државно рекламирање, јасни критериуми за избори во советите и регулаторите, анти-SLAPP заштита, функционален пристап до информации, независен и солвентен јавен сервис, како и регулатор со доволно „мускули“ за платформска ера. Дотогаш, слободата ќе остане условна – а довербата, кревка.

Следете го нашиот блог со сите најнови текстови на тема извештајот на ЕУ за Македонија на овој ЛИНК