Skip to content
Културата во Македонија и годинава ја води истата битка: премал буџет, инфраструктура што старее побрзо од програмите и недоволно транспарентно финансирање – слика потврдена и во последниот циклус европски оценки. Европската комисија нотира ограничени капацитети и недовршени реформи, а домашните ревизии укажуваат на сериозни слабости во распределбата на средства. За „култура во Македонија“ тоа значи систем кој произведува ентузијазам кај уметниците, но недоволна предвидливост во институциите.
Транспарентноста и натаму е болна точка. Државниот завод за ревизија даде негативно мислење за дел од финансиските извештаи на Министерството за култура и издвои „сериозни слабости“ во начинот на селекција и финансирање на проекти преку Годишниот конкурс – од критериуми и документирање, до следење на реализацијата и чување на културното наследство (дори и основни услови за чување книжни фондови). Заклучокот: системот создава простор за сомнеж во правичноста, а независната сцена останува зависна од непредвидливи одлуки.
Инфраструктурата е уште еден тежок товар. Ревизорите регистрираат нерешени проблеми со објекти, инвестиции „во тек“ и недоволни стандарди за складирање и заштита – симптоми на стареење без план за одржување. Во таков контекст, секој ремонт или реконструкција (од салите во градовите до музејските депоа) станува повеќегодишна одисеја со неизвесен крај.
Европските белешки ја засилуваат домашната дијагноза: капацитетите се кратки, а реформите по институциите тешко се туркаат. Дури и во сродни области, како авторското право, Комисијата нотира недоволни човечки ресурси во надлежните тела (вклучително и во ресорните културни институции), што индиректно говори за системски дефицит на експертиза и управувачка сила во културата.
Паралелно, независната сцена носи голем дел од креативниот пулс, но главно на проектна основа и со прекинато финансирање – што ја прави ранлива на секоја политичка или фискална промена. Националната развојна стратегија го опишува токму овој модел: мнозинството културни и креативни професионалци работат преку микро-претпријатија и краткорочни проекти, со сите ризици што следат оттаму.
И покрај тоа, 2028 е историска шанса: Скопје е официјално Европска престолнина на културата. Тоа носи европска лупа врз нашите институции, програми и логистика, но и дополнителна мерка на одговорност – од програмската квалитетност до техничката подготвеност на салите, музеите и јавните простори. Без брза консолидација на системот, ризикуваме трофеј без структура што ќе го издржи.
Што значи „реформа“ во практичен превод? Прво, повеќегодишно буџетирање за култура со јасни приоритети (конзервација, модернизација, програми), за да се прекине циклусот „од ребаланс до ребаланс“. Второ, целосно транспарентен годишен конкурс: објавени матрици за бодирање, записи од седници, образложенија за сите одбиени и одобрени апликации, и пост-грант извештаи достапни онлајн.
Трето, инфраструктурен план со рокови и одговорни лица – не само за спектакуларни новоградби, туку и за депоа, архиви и депони за сценографија. Четврто, стабилни линии за независната сцена (оперативни трошоци, не само проекти), за да не остане „кичма без калциум“. Овие чекори не се пожелни – тие се предуслов за европска достојност на системот, особено до 2028
Во меѓувреме, креативниот сектор и понатаму покажува европска кондиција: македонски организации учествуваа во десетици проекти на „Креативна Европа“, а Скопје 2028 веќе доби прв мониторинг со јасна агенда и мотото „Култура над поделбите“. Но европските титули се проверуваат со домашни факти: дали салите работат, дали конкурсите се чисти, дали јавноста знае каде оди секој денар. Во оваа равенка, културата не бара специјален третман – бара нормален систем.
