Што е БРТ и зошто е важен за Скопје?

Европската банка за обнова и развој (ЕБОР) во 2020 го одобри заемот од 70 милиони евра за воведување на БРТ (брз автобуски превоз) во Скопје, проект позициониран во рамки на програмата Green Cities.

Пакетот предвидуваше две фази: источна–западна линија како прва транша (до 40 милиони евра) и северна–јужна линија како втора транша (до 30 милиони евра), со намера да се зголеми капацитетот, брзината и доверливоста на градскиот превоз и да се намалат загадувањето и метежот. Министерството за финансии го презеде заемот на државно ниво и го „он-грантираше“ кон Градот Скопје како имплементациско тело.

Проектот го промовираше администрацијата на поранешниот градоначалник Петре Шилегов, со официјално соопштение на ЕБОР во април 2021 дека Скопје ќе го воведе првиот БРТ систем на Западен Балкан.

Концептот предвидуваше „трам-автобуси“ со ниски емисии, целосно одвоени коридори и ново депо во Ново Лисиче; во рамката на Грин сити акциониот план, БРТ беше клучен потег за зелена урбана мобилност.

Спецификите беа јавно комуницирани:

• Линија 1 исток–запад, од Ѓорче Петров до Ново Лисиче, долга околу 12,8 км во еден правец, со 21 станица и два терминали, и проектиранo време за премин на трасата од околу 30–35 минути.
• Линија 2 север–југ, од Бутел до Кисела Вода, околу 10,4 км со 20 станици.
• Системот предвидуваше физички одделени ленти (голем дел со „зелен појас“) и валидирање на билети на самите станици за побрзо движење, со оперативни брзини до 50 км/ч.
• Возниот парк беше планиран како хибриден (CNG/електрификација) за намалени емисии.

Во текот на 2021 беше распишана и претквалификација за изведба на коридорот на Линија 1 со новиот терминал/депо во Ново Лисиче и унапредувања на депото во Ѓорче Петров, преку ЕБОР-порталот ECEPP.

По локалните избори 2021, новата градска администрација предводена од Данела Арсовска го стопираше процесот, образложувајќи дека се утврдени „стотици недоследности“ и дека потребна е ревизија на трасите и начинот на имплементација.

Во ноември 2023 администрацијата на Арсовска по „раскинувањето со Мицкоски“ и аферите кој ја „брцнал раката во теглата со мед“ сигнализираше дека е подготвена да оди напред со БРТ и побара од Советот согласност за договор за имплементација меѓу Градот, Министерството за финансии и Министерството за транспорт.

На 29 август 2024, Советот не ја донесе одлуката – против гласаа советници од ВМРО-ДПМНЕ, Зелен хуман град и Левица, а претседателот на Советот посочи дека во буџетот за 2024 нема обезбедени средства. Проектот де факто остана во застој, а парите неискористени.

Финансирањето беше јадрото со заем од 70 милиони евра (две транши), а за поддршка на надзор/имплементација беа предвидени и WBIF-грантови – инвестиционен грант од 2,4 милиони евра и техничка помош од 0,25 милиони евра. Во превод скопјани ќе добиеа нов еколошки јавен превоз со европски пари.

Зошто беше стопирано?

Официјалните аргументи на градската администрација се технички и правни недоследности и потреба од „подобар модел“ за градот; неофицијално, дел од поранешните функционери го толкуваа прекинот како политичка одлука против проект на претходната власт. Вистинскиот пресек меѓу легитимни технички забелешки, еколошки грижи и политичка калкулација остана нерешен, а меѓувреме јавниот превоз во Скопје продолжи да работи на стари линии и со стар возен парк.

Денес, БРТ останува „половично испишана“ реформа: имаме валидиран финансиски аранжман и технички концепт за две главни оски — Ѓорче Петров–Ново Лисиче и Бутел–Кисела Вода — со јасни бенефити во брзина и капацитет, но без политичка и институционална завршница. Без одлука на Советот и усогласени буџетски ставки, парите не се повлекуваат, грантовите мируваат, а коридорите остануваат само исцртани на планови.

Денес во изјава за медиумите, кандидатката на СДСМ за градоначалничка на град Скопје – Каја Шукова се обврза дека доколу стане градска мајка, ќе го врати назад проектот и скопјани ќе уживаат во ултра модерен градски превоз без доцнење и без загадување до 2028 година.