Кочани во битка за вистината: прв ден од судењето за трагедијата во „Пулс“

Осум месеци по ноќта кога дискотеката „Пулс“ во Кочани се претвори во масовна гробница, судењето за трагедијата – судењето за трагедијата во Пулс – конечно почна. Во дигиталната судница во кругот на КПУ „Идризово“, далеку од Кочани, но под будното око на јавноста, се отвори процес кој веќе се опишува како најголемо судење во поновата историја на Македонија: 63 загинати млади, над 200 повредени и скоро четири дузини обвинети кои треба да одговараат за тешки дела против општата сигурност.
Анализира: Леон БАКРАЧЕСКИ

Сликата во судницата денеска беше далеку од „обично“ рочиште: над двесте луѓе во просторијата – обвинети, адвокати, обвинители, новинари и дел од родителите – седнати во редови како на трибина за една трагедија што никој не ја посакал, но сите ја паметат. Родителите на жртвите, облечени во црнина и маици со лицата на своите деца, со часови го слушаа читањето на имињата, обвиненијата и процесните забелешки, додека судијката Дијана Груевска-Илиевска бараше дисциплина и предупредуваше дека без ред и присутност овој процес нема да може да се води.

На обвинителната клупа седнаа 38 обвинети – 35 физички и три правни лица. Меѓу нив се сопственикот на објектот и газда на клубот, членови на неговото потесно семејство и луѓето што ја менаџирале фирмата, но и поранешни градоначалници на Кочани, поранешни министри за економија, директори и службеници од Дирекцијата за заштита и спасување, државни инспектори, луѓе од обезбедувањето и сопственикот на агенцијата „Рубикон“ која го обезбедувала клубот. Обвинети се и три фирми – „МММ Кафе“ ДООЕЛ Кочани, „Рубикон секјурити“ и „Венци проект“ – како правни лица кои, според обвинението, учествувале во конструкцијата и работењето на дивиот клуб.

Обвинението ја опфаќа целата тринаесетгодишна историја на „Пулс“. Објект изграден како магацин, легализиран во 2005 година, без противпожарен елаборат и без јасно утврдена пренамена во простор за масовни забави. Во обвинителниот акт и во претходните извештаи стои дека клубот сè уште не ги исполнувал ни минималните технички услови за угостителска дејност: без посебен план за евакуација, без елаборат за заштита од пожар, експлозии и опасни материи, без функционална вентилација и со само еден влез/излез, иако во внатрешноста имало стотици, можеби и преку илјада луѓе.

Според обвинителството, „нулта точка“ на системското пропаѓање е 2012 година – моментот кога сопственикот првпат поднесува барање да го претвори магацинот во дискотека. Првото барање било одбиено, но две недели подоцна, со второ барање, клубот добива лиценца. Оттогаш, тврди обвинителот Борче Јанев, започнува деценија на слалом низ системот: реконструкции без дозволи, работа без важечка лиценца по 2023 година, обложување на таванот и ѕидовите со материјали што испуштаат отровен чад, отсуство на противпожарни системи и контроли. „Доколку објектот ги исполнувал стандардите, ако постоеле вистински излези за евакуација и контроли, пожарот ќе бил опасен инцидент, но не масовна гробница“, е суштината на обвинителскиот наратив.

Првиот ден од судењето не почна со сведоци, туку со процедура што сама по себе ја покажува тежината на предметот. Час и пол судијката ги читаше имињата на сите обвинети, нивните адвокати и оштетените, а повеќе од четири часа одеја на евиденција сите присутни. Паралелно, судот ја констатираше одлуката Кривичниот суд да ги спои постапките за трагедијата во „Пулс“ и за агенцијата „Рубикон“, по што Обвинителството достави интегрирано, ажурирано обвинение и скратена листа на докази и сведоци.

Токму тука настапи првиот суднички судир. Адвокатите на обвинетите реагираа дека денес добиле нов сет докази и обединето обвинение, па побараа одлагање на рочиштето со образложение дека им треба време да извршат увид и да одлучат кои од исфрлените докази евентуално би ги предложиле тие. Родителите во судницата со гласни реакции одговорија на барањето за одлагање, стравувајќи дека процесот ќе почне како и многу други – со одолговлекување. По советување, судискиот совет одлучи да не го прекине денешното рочиште и му даде збор на Обвинителството за воведни излагања.

Во воведниот говор, кочанскиот обвинител Борче Јанев ја опиша дискотеката како „буре барут“ и „смртоносна стапица“, а трагедијата како „сукцесивно надоврзувани пропусти“ на институциите. Според него, ова не е случај во кој „паднал“ само еден службеник во моментот на несреќата, туку долг ланец на недејствување – од Општина Кочани, преку Дирекцијата за заштита и спасување и Министерството за внатрешни работи, до инспекторатите и Министерството за економија. Безбедноста, рече Јанев, нема мандатен рок: службеник кој не постапил кога имал законска должност да го направи тоа не може да се скрие зад фактот дека трагедијата се случила под туѓ мандат.

Особено остар беше описот на улогата на првообвинетиот – газдата на клубот. Обвинителството тврди дека пропустите кај него се „шокантни“ и дека со докази ќе покаже што бил подготвен да направи за профит: да го претвори магацинот во дискотека без противпожарен елаборат, да ја игнорира градежната намена, да дозволи објектот да работи без важечка лиценца, да обложи тавани и ѕидови со материјали што испуштаат отровен чад, а сведоштвата на родителите и преживеаните зборуваат и за преполнетост и влез на малолетници. Во тој дел, обвинителот зборуваше и за „консултанти, шпиони и логистичари“ – мрежа луѓе кои му помагале да ја заобиколува државата наместо државата да го спречи.

Подеднакво тежок беше и гласот на родителите по завршувањето на рочиштето. Во изјави за медиумите, мајка на една од загинатите рече дека „и со 20 години затвор казна правдата нема да биде задоволена“ затоа што 63 животи не се мерат во години, а потсети и дека дел од повредените сè уште се борат со тешки, долготрајни последици. Таа апелираше Министерството за здравство да преземе системска грижа за преживеаните, наместо семејствата да останат сами со терапиите и рехабилитацијата.

Друг родител, видливо вознемирен, предупреди дека чувствуваат како веќе да ги ставаат „во заборав“ и дека се плашат случајот да не заврши како уште една трагедија што тивко ќе се забошоти. Неговото разочарување беше насочено и кон дел од адвокатите на обвинетите, „истите лица“ кои до вчера ги гледале како експерти по телевизии, а денес ги гледаат како бранители на системските пропусти. Во таа реакција има повеќе од лична болка – тоа е судирот меѓу очекувањето за правда и навиката дека во Македонија сложените предмети често завршуваат во маратони без јасен крај.

Судијката Дијана Груевска-Илиевска уште на стартот јасно стави до знаење дека не може да вети брзина. Според извештаите, таа им кажала на присутните дека никој не знае дали процесот ќе трае пет месеци или пет години, но дека единствената цел е вистината да се утврди, а правдата да биде видлива за сите. Таа побара максимална дисциплина од странките, редовно присуство и воздржаност од чекори што би го одолговлекувале процесот – сигнал до адвокатите, но и до политичарите кои веќе гледаат политичка сцена во судницата.

Паралелно со судницата, јавноста веќе гледа и поголема слика. Месеци наназад родителите организираат „Марш за ангелите“ во Кочани, а последниот марш го донесе гневот и болката и во центарот на Скопје. Поддршката од илјадници граѓани и граѓанските организации кои го нарекуваат ова судење „тест за судството и за вербата во правда“ покажува дека случајот одамна ја прерасна локалната траума и стана прашање за тоа каква држава сака да биде Македонија – држава на неказнивост или држава која конечно извлекува поука.

Во правен план, предметот е сложен: сите обвинети се товарат за исто кривично дело – предизвикување тешки дела против општата сигурност – иако нивните улоги и времински рамки се драстично различни. Експертите веќе предупредуваат дека ова ќе ја отежне индивидуализацијата на одговорноста, но и дека токму тоа е суштината на случајот „Пулс“ – да се покаже како синџир од ситни потписи, „заборавени“ контроли и потценети ризици може да се претвори во масовна смрт. Ако судот успее да ги раздвојува нивоата на вина без да го изгуби големото платно на системскиот неуспех, процесот може да стане преседан, а не уште една изгубена шанса.

Првото рочиште заврши без сензационални пресврти, но со јасен наратив: Обвинителството ќе се обиде да докаже дека никој од одговорните не бил „случаен статист“ туку активен дел од систем што свесно ги игнорирал правилата, а родителите и јавноста ќе продолжат да ги бројат не само рочиштата, туку и одлагањата, изговорите и тактиките за купување време. Следното рочиште е закажано за 25 ноември, кога ќе продолжат воведните зборови и процесните расправи. Дотогаш, прашањето останува отворено: дали ова ќе биде првото големо судење што ќе ја скрши праксата на неказнивост, или уште една судница во која времето ќе работи за моќните, а не за жртвите.