Frontloading – нов збор во жаргонот на политиката на проширување

Во контекст на политиката на проширување, отсега, зборот frontloading ќе се слуша сè почесто. Отежнувачката околност е што не постои соодветен превод за овој термин. Најдобро може да се разбере ако описно се преведе како поместување на центарот на гравитација на преговорите на самиот почеток на процесот, така што спроведувањето на реформските чекори започнува дури и пред официјалното отворање на кластерот.

Со оглед на тоа што овој пристап овозможува техничките преговори да продолжат дури и кога нема политичка едногласност меѓу земјите-членки, Данците, кои претседаваат со Советот на ЕУ и кои ја смислија оваа идеја, истакнуваат дека станува збор за „нов пристап кон проширувањето“, а подолу накратко е презентирано што подразбира овој пристап.

Украина (и Молдавија) ​​во фокусот

Иако овој пристап се развива со месеци, неговото „откривање“ се случи на 11 декември 2025 година, на неформален состанок на министрите на ЕУ за европски прашања во Лавов, Украина.

Состанокот на Советот на ЕУ се одржа таму, имајќи предвид дека одлуките на земјите-членки во тој период главно беа насочени кон обезбедување одлучувачка политичка, финансиска, економска, хуманитарна, воена и дипломатска поддршка на Украина. Иако постои големо единство за обезбедување ваков вид поддршка, еден од клучните проблеми за ЕУ ​​е што членовите долго време не успеаја да постигнат едногласност за отворање на преговарачки кластери за Украина. Иако оваа земја има статус на кандидат и формално ги отвори преговорите, Унгарија остана единствената членка што силно изрази противење на понатамошниот процес на пристапување на Украина. Ова претставуваше значителна пречка за Молдавија, која, „во пакетот“, исто така беше блокирана. Без разлика колку членовите се обидуваа да ја развеселат, немаше успех. Тука Данска смислува креативно решение.

Данска е земјата што претседаваше со Советот на ЕУ од јули до декември 2025 година.

Затоа, таа е многу искусна и кредибилна земја-членка која уште на почетокот на својот мандат нагласи дека ќе ја стави политиката на проширување меѓу своите приоритети. Ова беше од особено значење, бидејќи Данска не беше нужно призната како земја со проширување меѓу своите клучни политички приоритети дотогаш. Сепак, од почетокот на руската агресија врз Украина, Данска зазеде сè посилна позиција во корист на подлабока интеграција на Унијата, поголеми заеднички распределби и проширување на своите граници. Токму затоа таа беше решена да најде решение за украинскиот случај. Во пракса, нивното толкување беше дека, ако Унгарија не може да се убеди, треба да се најде начин да се заобиколи нејзиното вето. Секако, ова е привремено решение, бидејќи многу членови очекуваат наскоро да го видат назад Орбан, со оглед на тоа што изборите во Унгарија се најавени за април 2026 година.

Отклучување на преговорите

Работата на Данска следеше по успешниот потфат на Европската комисија да одговори, што е можно побрзо, на барањата поврзани со аналитичкиот преглед на степенот на усогласеност на националното законодавство со acquis на ЕУ (скрининг). Според проценката на Комисијата, сите шест преговарачки кластери се подготвени да се отворат за Украина. Сепак, не е Комисијата таа што ја донесува одлуката за отворање кластер, туку Советот на ЕУ, кој одлучува едногласно.

Свесна колку може да биде проблематично кога една земја-членка го злоупотребува правото на вето, особено во време кога Украина се обидува да се спротивстави на руската инвазија, Данска, во согласност со сите други членови освен Унгарија, воведе пристап што овозможува почеток на технички преговори во одредени кластери без формална политичка одлука за нивно отворање. Овој аранжман беше спроведен на неформален начин, при што државата-претседавач креативно ги користеше своите процедурални овластувања.

Имено, наместо да се чека едногласност за ЕУ ​​да усвои заеднички ставови по кластери – кои прецизираат што Унијата очекува од земјата кандидат да исполни за понатамошен напредок во преговорите – овој пат документот го издаде самата земја претседавач, во свое име.

Според тоа, станува збор за нацрт на заедничка позиција што формално ја издава земјата претседавач, но чија содржина е договорена од сите членки освен од една. Досега, ЕУ имаше строга забрана за доставување на овој документ до земјите кандидати пред официјално да започнат преговорите за соодветните кластери, но тоа правило сега конечно е надминато. Целта беше да им се овозможи на Украина и Молдавија да започнат со сите потребни реформи, без да се чека Унгарија да даде зелено светло.

Во пракса, процесот официјално остана на исто ниво како и претходно, додека неофицијално, но суштински, овие земји кандидати сега имаат јасна мапа на патот за тоа што треба да се направи на патот кон членство во ЕУ.

Де факто отворање на кластерот

Со такво креативно решение, Украина де факто е овозможена да отвори дури три преговарачки кластери, а истото важи и за Молдавија. Меѓу нив е кластер 1 (Основи), кој ги вклучува најтешките и најзначајните реформи. Како и во случајот со кандидатите од Западен Балкан, овој кластер се отвора прво за да се даде приоритет на суштинските реформи, а дали и до кој степен ќе се отворат други кластери, или ќе се затворат поединечни поглавја, зависи од напредокот постигнат во оваа област.

Во согласност со ревидираната методологија за проширување, за воопшто да се отвори овој кластер, Украина и Молдавија мораа да ги исполнат критериумите за отворање, што вклучуваше усвојување на патокази за владеење на правото, јавна администрација и демократски институции, како и акционен план за националните малцинства – документи што Европската комисија ги оцени позитивно. Покрај овој кластер, вклучени се кластер 2 (Внатрешен пазар) и кластер 6 (Надворешни односи). Украина и Молдавија веќе можат да работат на овие кластери, па дури и целосно да ги завршат, а кога Унгарија ќе ја укине блокадата, нивното официјално отворање и затворање би можело да се случи речиси истовремено.

Со вакви чекори, Украина и Молдавија го надминаа целиот Западен Балкан во однос на бројот на (технички) отворени кластери, со исклучок на Црна Гора и Албанија.

Овој јаз би можел дополнително да се продлабочи ако се земе предвид дека, сега кога Кипар го презема претседателството со Советот на ЕУ, постои неформален договор за отворање на преостанатите три кластери со Украина, а потенцијално и со Молдавија, до средината на 2026 година. Доколку Орбан претрпи изборен пораз, може да се очекува дека во блиска иднина техничките преговори ќе добијат и свој политички печат, односно дека ќе се постигне едногласност на земјите-членки за официјално отворање на преговорите.

Сето ова покажува до кој степен геополитичките притисоци можат да дејствуваат како силен поттик за Унијата да посегне по креативни решенија со цел да се надминат едностраните блокади во процесот на пристапување на земјите-кандидатки. Единственото непознато засега е дали и до кој степен овој иновативен пристап може да се примени и на Западен Балкан. Претстојната 2026 година наскоро би можела да понуди одговор на тоа прашање.