Поларен вртлог и се заканува на Македонија и балканот

Додека календарот сè уште покажува есен, високо над Северниот пол се случува нешто што обично го гледаме длабоко во јануари: редок и силен удар во поларниот вртлог кој метеоролозите веќе го опишуваат како „скоро невиден за ноември“. Во следните десетина дена, нагло затоплување во стратосферата – т.н. sudden stratospheric warming (SSW) – ќе го ослаби, па можеби и привремено ќе го „скрши“ кругот на силни ветрови што го држат арктичкиот студ заклучен над поларните региони.

Поларниот вртлог не е бура што доаѓа како фронт, туку систем од силни западни ветрови на височина од 20–50 километри над Северниот пол, кој вообичаено го држи студениот воздух заробен на Арктикот. Кога во стратосферата ќе се појави нагло затоплување од 20–25 °C, ветровите почнуваат да слабат, понекогаш и да го сменат правецот. Тогаш велиме дека поларниот вртлог е „нарушен“ – и токму тоа сценарио се црта за крајот на ноември.

Овој пат, моментот е клучен. Вакви настани речиси секогаш ги гледаме по Нова година, кога зимскиот ладен базен е целосно оформен. Сега, според проценките на американските и европските метеоролози, се подготвува едно од најраните и најмоќни нарушувања на поларниот вртлог досега регистрирани во ноември.

Што значи тоа за времето на земјата?

Кога вртлогот ќе ослаби, млазната струја – авиопатот на атмосферата што ги насочува циклони и антициклони – почнува да бранува поизразено. На некои места се формираат „ртови“ на висок притисок и топол воздух, а на други – длабоки „жлебови“ во кои арктичкиот студ може да се спушти многу подалеку на југ од вообичаено.

Во Северна Америка, моделите веќе цртаат сценарио за драстично заладување по Денот на благодарноста: многу подпросечни температури во околу 35 американски сојузни држави, со потенцијал за рано снежно сценарио во голем дел од САД и јужна Канада во текот на декември.

Канада, која веќе гледа најава за „повраток на поларниот вртлог“, може да очекува поинтензивна, подолготрајна зима – особено во Прериите и источните провинции, каде студените продори од Арктикот ќе бидат почести и подлабоки од вообичаено.

Во Европа, сигналот е посуптилен, но не помалку интересен. Британските и европските модели предупредуваат дека раниот стратосферски „шок“ може да ја зголеми веројатноста за студен почеток на зимата, со арктички бранови слични на оние што ја донесоа „Beast from the East“ во 2018 година – кога студот од Сибир се прелеа над Европа и донесе екстремни ниски температури и обилен снег.

Што е важно за нашите широчини?

За Балканот и Македонија, ова не значи автоматски „катастрофална зима“, но ја крева веројатноста за порани и поостри студени продори во декември – особено ако се формира блокада над северниот Атлантик и студот се спушта од североисток. Историјата покажува дека по силни нарушувања на поларниот вртлог знаат да следат неколку недели со повеќе снег и студен воздух над Централна и Источна Европа, а понекогаш и до Медитеранот.

Сепак, метеоролозите предупредуваат: поларниот вртлог е само една „жица“ во сложената мрежа на атмосферата. Таа жица може да повлече силно, но конечниот ефект зависи и од други фактори – од моменталната Ла Ниња состојба во Пацификот, до регионалните блокади и циклони над Атлантикот и Евроазија. Затоа прогнозите говорат за зголемена веројатност за студен и нестабилен декември, а не за сигурен „леден апокалипсис“.