И 2030 може да биде приказна за голем успех како што беше големото проширување на ЕУ од 2004 година

Во оваа анализа пренесуваме изјави на европратеници и функционери на земјите што во 2004 година станаа членки на ЕУ, преземени од статија по повод 10 годишнината од тоа проширување. Обрнете внимание дека сите тие се членови на партии од десниот блок во Европа кои припаѓаат Европската народна партија (EPP), коалицијата на која ѝ припаѓа и ВМРО-ДПМНЕ, којашто, пак, го блокира продолжувањето на преговорите на Македонија.

Зоран БОЈАРОВСКИ

Во 2024 година, за неколку месеци, ќе се навршат 20 години од најголемото проширување на ЕУ, кога на 1 мај 2004 година, кога знамињата на Естонија, Латвија, Литванија, Полска, Унгарија, Чешка, Словачка, Кипар, Малта и Словенија се кренаа на јарболите пред институциите на ЕУ во Брисел, Стразбур и на сите други места, со што свечено беше означено полноправното членство на овие држави во Европската унија. Тоа беше најголемото проширување на ЕУ досега.

Овој „Биг Бенг“ или „Големото враќање дома“, како што најчесто се нарекуваше тогаш, а и денеска, иако најразлично се оценува врз основа на аголот на гледање и на различните аспекти на проширувањето, сепак, во огромна мерка ова прширување на ЕУ е оценето како успех. И така најчесто се препознава: Големото проширување на ЕУ од 2004 година и приказна за голем успех

За повеќето аналитичари во Брисел, а и за оние кои се европски настроени во нашата земја, најавата за ново, големо проширување во 2030 година, во многу елементи потсетува на некои од битните околности во раните години на новиот милениум.

За повеќето од тие земји, членството во ЕУ значеше целосно враќање на нивното вистинско место, бидејќи луѓето од овие земји, и покрај долгогодишното тоталитарно владеење, никогаш не престанаа да тврдат дека ѝ припаѓаат на Европа. Членството доведе до промена во умовите на луѓето и промени во начинот на живот. За земјите од поранешниот комунизам, тоа беше средство за враќање на нивната слобода и достоинствен живот на кои им беа ускратени речиси 50 години.

За Европа тоа беше единствена можност да се обедини поделениот континент и да се прошири мировниот проект, причината за постоењето на Европската унија, над поголемиот дел од континентот и да се продолжи да се гради целиот континент на истиот збир на вредности: демократија, владеење на правото и почитување на основните слободи и права.

„Кога влеговме во ЕУ имаше стравувања дека ќе го поткопа нашиот национален идентитет, но всушност реалноста се покажа сосема поинаква. ЕУ ни помогна да обезбедиме меѓународно признавање на нашето културно наследство“ – Радвиле Моркунаите-Микуленије европратеничка од Литванија.

Членството во ЕУ – успешна приказна

За земјите-кандидати од „биг бенг“ проширувањето, пристапот во ЕУ не беше постигнат без напори. Требаше да помине цела деценија реформи неопходни за спроведување на таканареченото „acquis“, односно прифаќање и имплементација на стандардите на ЕУ. Процесот одеше заедно со борбата со евроскептиците, со убедување на граѓаните кои се соочија сио идејата за отворање на пазарот и со надминување на неподготвеноста во земјите-членки кон проширувањето.

Многу сличности како и со денешниот миг во повеќето земји кандидати за членство од Западен Балкан и од земјите од истокот на Европа – Украина, Молдавија и Грузија, освен, се разбира, со првостепената грижа на Украинците – да ја ослободат својата земја од руската окупација.

Во оваа анализа пренесуваме изјави на европратеници и функционери на земјите што во 2004 година станаа членки на ЕУ, преземени од статија по повод 10 годишнината од тоа проширување. Обрнете внимание дека сите тие се членови на партии од десниот блок во Европа кои припаѓаат Европската народна партија (EPP), коалицијата на која ѝ припаѓа и ВМРО-ДПМНЕ, којашто, пак, го блокира продолжувањето на преговорите на Македонија.

„Кога влеговме во ЕУ имаше стравувања дека ќе го поткопа нашиот национален идентитет, но всушност реалноста се покажа сосема поинаква. ЕУ ни помогна да обезбедиме меѓународно признавање на нашето културно наследство. Исто така, помогна да се обноват голем број културни места уништени од тоталитарните режими. Членството во ЕУ ја врати Литванија во Европа“, евоцираше европратеничката Радвиле Моркунаите-Микуленије од оваа балтичка земја.

До 2014 година, за само десет години 6 од 10 земји кои се приклучија во 2004 година станаа членки на еврозоната.

„Во години што следуваа како членка на ЕУ за огромен број граѓани на Летонија стана јасно дека Европската унија ни даде можности и нови перспективи. Јасно е дека со обединета Европа можеме да постигнеме големи работи“, изјави Сандра Калниете, европратеничка и поранешна министерка за надворешни работи на Летонија своевремено кога се одбележуваа 10 години од големото проширување.

„Со тоа проширување се надминаа последиците од насилната поделба на Европа за време на Втората светска војна. Европа тргна во обединување преку проширувањето на Европската унија. Во годините на единство, заедно постигнавме многу повеќе отколку што би било возможно поединечно. Јасно е дека со обединета Европа можеме да постигнеме големи работи“, изјави тогаш Сандра Калниете.

„Во години што следуваа како членка на ЕУ за огромен број граѓани на Летонија стана јасно дека Европската унија ни даде можности и нови перспективи“ – Сандра Калниете, европратеничка и поранешна министерка за надворешни работи на Летонија.

Поттик на националните економии

„Нашиот влез во ЕУ го финализираше огромниот напор на полската трансформација и во исто време беше почеток на нашата заедничка одговорност за Европа. Животот ја покажа мудроста на одлуката што ја донеле Полјаците интегрирајќи се во Европа. Речиси секој ден можеме да видиме дека можеме да направиме повеќе кога станува збор за поефективно решавање на проблемите, ако ги решиме заедно, како 28 земји-членки на ЕУ, а не да дејствуваме сами“, оценува европратеничката Данута Хубнер, полска министерка за европски прашања за време на проширувањето во 2004 и прв полски еврокомесар.

Денеска Полска, со сите противречности во однос на стратешките политики на ЕУ, од земја која ја перципираше ЕУ како средство за остварување на сопствените интереси, се претвори во земја која сега улествува во обликување на иднината на ЕУ. Нејзиниот извоз на стоки се зголеми за три пати, а на услуги за околу 160%, додека вредноста на странските инвестиции во Полска порасна речиси за половина до 46% од полскиот БДП.

„Големото проширување на ЕУ во 2004 година придонесе, спротивно на некои очекувања, за подлабока, поцелосна и подинамична, политички и економски посилна Европа. Знаевме уште тогаш, кога во 90-тите преговаравме за пристапувањето на Полска, дека проширувањето ќе донесе промени во нашата земја, промена на подобро, враќајќи нè во срцето на европскиот континент. Денес не можеме да замислиме да не бидеме дел од ЕУ и ние, Полјаците, сме горди што придонесуваме во обликувањето на нејзината иднина“, оценува некогашниот европратеникот Јацек Сарјуш-Волски, кој во 2004 година беше прв главен преговарач за полското членство во ЕУ.

„Животот ја покажа мудроста на одлуката што ја донеле Полјаците интегрирајќи се во Европа“ – Данута Хубнер, европратеничка и полска министерка за европски прашања за време на проширувањето во 2004 и прв полски еврокомесар.

Подобрени стандарди за здравје и безбедност и подобро образование

Од исток кон југ, придобивките да се биде дел од ЕУ станаа опипливи. На пример, Малта, благодарение на пристапувањето во ЕУ, доби место на масата на исто ниво со големите и влијателни држави како Германија, Франција и Британија. Нејзините бизниси станаа способни да се натпреваруваат во новата и предизвикувачка средина каква што е деловната заедница и пазарот на ЕУ. Малта го усвои еврото во јануари 2008 година и од пристапувањето во ЕУ, Малтежаните почнаа да ги имплемнтираат европските вредности и стандарди. Принципите на родова еднаквост и антидискриминација се поприфатени во Малта отколку пред 20 години. ЕУ ги подигна стандардите за здравје и безбедност и здравата храната. Им овозможи на студентите од островска Малта да се вклучат во програмите Еразмус.

„Во Литванија, финансирањето на ЕУ ни помогна да спроведеме многу значајни проекти, вклучително и арените Паневезис и Сиаулиаи, спортското училиште во Пасвалис, западната обиколница Вилнус, кружниот премин Јакаи во Клаипеда, како и изградбата на една од најголемите и најмодерни библиотеки во балтичките земји. Центарот за научна комуникација и информирање на Универзитетот Вилнус. Парите на ЕУ, исто така, придонесоа за реновирање на повеќе од петстотини згради од јавно значење, како што се училишта, библиотеки и болници, за реконструкција и развој на повеќе од 150 системи за третман на вода и управување со отпадни води. Друг дел од поддршката на ЕУ ја добиваме индиректно преку отворање нови работни места и зајакнување на конкурентноста на компаниите, развивање на компетенциите на вработените, развој на здравствени и образовни услуги, зачувување на нашето културно наследство“, вели европратеничката Радвиле Моркунаите-Микуленије.

Таа дополнува дека „ слободата на движење низ ЕУ ни овозможува слободно да патуваме, да работиме, да учиме и да летуваме не само во Литванија, туку и во другите земји на ЕУ. ЕУ обезбедува неограничено образование и можности за превозници во Литванија. Над 20.000 литвански студенти веќе имаат корист од краткорочните студиски програми во различни земји на ЕУ“.

„Со членството на Полска во ЕУ, Нејзиниот извоз на стоки се зголеми за три пати, а на услуги за околу 160%, додека вредноста на странските инвестиции во Полска порасна речиси за половина до 46% од полскиот БДП“ – Јацек Сарјуш-Волски, европратеник, кој во 2004 година беше прв главен преговарач за полското членство во ЕУ.

Солидарност со сите европски земји кои споделуваат европски вредности

Како и сега, и тогаш, во 2004 година, пристапувањето во ЕУ беше строго поврзана со европските вредности на демократија, владеење на правото и основните слободи и права.

Зајакната со овие искуствата од нејзиното минато проширување, ЕУ ги споделува овие вредности со своите партнери и соседи и ги остави вратите отворени вратите за сите оние европски земји кои се стремат да се приклучат и се подготвен да ги исполни сите услови.

Во Брисел и на сите земји членки им е јасно дека војната во Украина покажа дека на ЕУ, повеќе од кога било, ѝ треба нова и ефикасна заедничка надворешна, безбедносна и енергетска политика заснована на солидарност, но и на новите околности од геостратешки аспект кои силно ја наметна итноста од следно проширување и тоа колку што е можно поскоро.

Целта е поставена во годината 2030, а процесите почнаа.

Европската унија ја помина првата фаза од проектот за реформи на блокот за да може тој да прими нови членки со измена на некои одредби за одлучување, како и финансирањето.

На состанокот во јужниот шпански град Мурсија, министрите за европски прашања на ЕУ ги усвоија заклучоците за кои ќе одлучува самиот на европските лидери на 6 октомври во Гранада под шпанско претседателството, кога се очекува да бидат презентирани многу појасно контурите за реформи и подготовки за ново големо проширување.

Идентични обврски според обем и значење им претстојат и на земјите канидидатио за членство во ЕУ, вклучувајќи ја и Македонија. Во овие околности на Македонија и останува опозицијата да ги надмине ситнопартиските калкулации, граѓаните да го совладаат дефетизмот и стравот од иднината, а сите заедни да го изостриме фокусот да се подготиме сѝ што е потребно за да го пречекаме подготвени „историскиот повик“ како што го нарече претседателката на Европската Комисија Урсула фон дер Лајен новото проширување на ЕУ.