Skip to content
Времињата се изменија, па кога ќе падне некоја диктатура, а нејзиниот протагонист ќе побегне од земјата, парите на Маркос ни изгледаат како џепарлак за новите „азиланти“, а наместо чевли – револтираните граѓани пронаоѓаа позлатени веце шољи, како 2014 година во резиденцијата на некогашниот украински претседател Виктор Јанукович во Киев, а и многу други случаи. Но, дали тие времиња се минато?
Од Интернационалниот фестивал на документарен филм во Солун
Стојан Синадинов
Сакате ли да ви се врати диктаторот? Ако не е жив, може ли некој негов наследник, на пример првородениот син – како во најдобрата традиција на тоталитарниот патријархат – да се врати во земјата со огромната сума пари, злато, накит и други драгоцености што ги ограбил токму од вас, и да ја продолжи „мисијата“? Како која мисија, па таа е една и единствена, да ја направи земјата славна, моќна, богата и просперитетна, а народот среќен, како некогаш…
Така тоа почнува, со големи и допадливи ветувања во предизборниот период. А буквално токму тоа е и насловот на филмот на филипинската режисерка Рамона Диаз, „Така тоа почнува“ (And so it begins), еден од насловите во официјалната натпреварувачка програма на 26. Фестивал на документарен филм во Солун, кој се одржува од 7 до 17 март.
Авторката Диаз ја следи последната година од претседателскиот мандат на Родриго Дутерте и неговата заменичка Лени Робредо (на Филипините мандатот им трае 6 години, и претседателот и потпретседателот се бираат одделно на непосредни избори), која е исполнета со невидени изливи на мизогинија и потценување од страна на претседателот. Сèто тоа, пак, во светло на новите избори на кои се кандидира и Фердинанд Маркос помладиот, син на некогашниот диктатор и Имелда. Скорешната историја нè потсетува дека диктатурата на Маркос падна во 1986 година, тој побегнал од земјата со невидено богатство (за тоа време) во кеш и драгоцености, а 2.000 пара чевли на Имелда Маркос, пронајдени во ормарите на луксузната претседателска палата станаа синоним за расипништо на владејачката класа во една сиромашна земја.
Времињата се изменија, па кога ќе падне некоја диктатура, а нејзиниот протагонист ќе побегне од земјата, парите на Маркос ни изгледаат како џепарлак за новите „азиланти“, а наместо чевли – револтираните граѓани пронаоѓаа позлатени веце шољи, како 2014 година во резиденцијата на некогашниот украински претседател Виктор Јанукович во Киев, а и многу други случаи. Но, дали тие времиња се минато? Диаз ни ја претставува скорешната реалност на Филипините – како и пред 20 години во нејзиниот документарец за Имелда Маркос, исто така прикажан на солунскиот фестивал – која не е многу розова за либертерските тенденции. Новиот претендент за претседател на Филипините е Маркос помладиот, кој ветува дека ќе ја направи земјата „повторно славна“, слично како MAGA мантрата (Make America Great Again) од другата страна на Океанот, во САД. Нему му се спротивставува Марија Реса, „обична“ граѓанка со демократски сфаќања, со надеж дека по три ипол децении од падот на Маркосовата диктатура таа не може да се реставрира… Како и да е, овој филм уште еднаш покажува и докажува дека политичкиот трилер е рамноправен жанр и во докуметарните филмови.
Кога, пак, ќе се потсетиме дека годинешното издание на Солунскиот фестивал на документарни филмови, меѓу останатото, ја чествува обновата на демократијата во Грција пред половина век, по падот на воената хунта во 1974 година, тогаш повторно и повторно се наметнува прашањето не дали ќе дојде крајот на историјата, според замислата на Френсиз Фукујама, и ќе завладее либерализмот, туку зошто баукот на тоталитаризмот лебди буквално над сите светски меридијани?
Во докуметарецот „Душата на Босалите“ (The soul of the Bossales) на авторот Франсоа Перлие го следиме традиционалниот пркос на потомците на некогашните африкански робови (познати под името Bossales) кои ја избориле независноста на Хаити, но и денес мораат да водат многу нови битки. Без разлика дали тоа се последиците од разорниот земјотрес, или, пак, честите изблици на тоталитарност изразени низ воени удари и политички преврати, Хаити и ден денес, за жал на Босалите од разни професии, е синоним за едно од политички „најтрусните“ подрачја во светот.
Ако повторно направиме скок преку меридијаните, ќе стигнеме до уште еден политичко-судски трилер каков што е документарецот на Стелиос Кулоглу, „142 години“ (142 Years). Новинарот и аналитичар Кулоглу, поранешен европратеник од редовите на СИРИЗА, како и во неговите претходни остварувања – „Исповедта на економскиот убиец“, „Кумата“, „Олигархија“ – не може да ја гледа која им се нанесува на немоќните и недолжни луѓе. Изминатава деценија Медитеранот сведочеше на еден од најголемите современи егзодуси на мигрантите и бегалците од војните и кризните жаришта во Северна Африка и Блискиот Исток. Во таа голема геополитичка слика малкумина ги гледаат страдањата на малите луѓе, а уште помалку оние што се плод на неверојатна иронија: во грчките затвори има околу 2.000 мигранти или бегалци со драконски казни, под обвиненија дека се шверцери на мигранти.
Кулоглу ни претставува три случаи на драконски судски мерки кои им се одредени на мигранти, затворски казни од 50 па дури до 142 години (како во насловот), за наводен шверц на мигранти, а сето тоа без елементарни докази – сослушување, сведоци и слично – само врз основа на податокот дека тие ги возеле оние гумени чамци пренатрупани со бегалци. Обично вистинските шверцери бегале од тие чамци кога ќе се доближеле до грчките територијални води, препуштајќи им го кормилото на некој од мигрантите, кои, пак, се осудени од грчките власти како криминалци. Еден од спасувачите на овие бројни јадници, активистот Јасон Апостопулос, со помош на добронамерни адвокати се обидува ја истера правдата за тројца затвореници.
Парадоксот да биде поголем, неговата акција ја открива бескрупулозноста и корумпираноста на грчката крајбрежна страна, кога во неколку документирани случаи ги враќале мигрантите назад со чамците на отворено море, повторно во челустите на денешните „трговци со робови“ од Либија, како што се наново и наново малтретирани, тепани, силувани… Затоа Колуглу, во неговиот препознатлив документарен – но и политички – манир апелира на солидарноста: овде таа е со бегалците и мигрантите, како што порано беше со жртвите на економските кризи, војните во ексјугословенските земји… Списокот, за жал, никогаш не е конечен.
Во суштина, сите масивни диктатури започнуваат со „малките“ забрани. Еден од филмовите кои говори на таа тема е „Тела скитници“ (Stray Bodies) на грчката авторка Елина Псику (Elina Psykou).
Низ ликовите на бремена жена која не сака да стане мајка, потоа друга која, пак, не може да има дете желно посакува, трета која е смртно болна и сака да биде еутанизирана, Псику ги анализира темите како абортусот, ин витро оплодувањето и евтаназијата кои не се легални во сите европски земји. Затоа тие мора да патуваат во друга земја, за да можат да „располагаат“ со сопственото тело по сопствена желба и уверување. „Мое тело, моја одлука“ е познатото мото за тие заложби: ако убавината досега не го спаси светот (Достоевски), тогаш ќе можат ли гневните жени барем да го променат?
Истражувајќи ја состојбата на автономијата на телото во Европа, Псику посочува дека „најлибералниот“ континент ви овозможува слободно да патувате, работите, купувате имот, акции на берза… но колку слободно можете да живеете или да умрете според сопствените желби? Тие прашања станаа прст в око на некои радикални поединци и групи во Солун, па двете проекции на филмот – кој е еден од фаворитите за награда во официјалната натпреварувачка конкуренција – мораат да се одвиваат под силно полициско обезбедување?!
Во секој случај, и диктатурата и слободата имаа(т) многу лица. Од нас зависи дали и колку ќе ги препознаеме.
