Одлуката на американскиот претседател Доналд Трамп да ја замрзне американската странска помош предизвика шокови низ Источна Европа, оставајќи ги продемократските организации, независните медиуми, граѓанското општество и локалните власти да се борат да врзат крај со крај во регионот кој честопати е растргнат меѓу Истокот и Западот.
Американскиот Стејт департмент објави дека 90-дневното замрзнување има за цел да ги искорени непотребните трошоци и да ги блокира програмите за да се разоткријат активностите финансирани од САД кои се спротивни на националните интереси, бидејќи Трамп агресивно ја следи неговата агенда „Америка на прво место“, пишува Гласот на Америка.
Клучна помош за источноевропските земји
Од 1990-тите, УСАИД инвестираше неколку милијарди долари во земји како Молдавија, Србија, Албанија, Косово и Босна и Херцеговина, кои имаат аспирации да се приклучат на Европската унија. Во овие земји, парите на УСАИД промовираа демократски институции и реформи, поддржаа проекти за инфраструктура и енергетска безбедност, го поттикнаа бизнисот и економијата и поддржаа значителен број невладини организации и независни медиумски платформи.
Сафет Герџалиу, независен економски аналитичар во Косово, исто така смета дека замрзнувањето на УСАИД може да има многу негативно влијание врз иднината на земјата, што ќе влијае на сè, од владата до приватниот сектор и образованието.
„Верувам дека влијанието е многу лошо, бидејќи овие мерки доаѓаат во исто време кога Косово е под санкции на Европската заедница“, рече тој.
Брисел замрзна дел од средствата за Косово во 2023 година по серијата судири со српските малцинства.
„Не е претерување да се каже дека демократијата постои во Молдавија, делумно благодарение на американската финансиска поддршка“, рече во изјавата Валериу Паса, претседател на тинк-тенк „WatchDog“ со седиште во Кишињев. Тој додаде дека Америка може да има корист доколку Молдавија е подемократска и развиена, со што ќе се погрижи да не се претвори во руска или кинеска колонија.
Влијанието на намалувањето на помошта врз независните медиуми
Мерката се проценува дека ќе влијае на десетици независни медиуми во повеќе од 30 земји, според Европската федерација на новинари со седиште во Брисел, или EFJ.
Маја Север, претседател на ЕФЈ, ги повика потенцијалните донатори да ја пополнат празнината.
„Европската унија и другите донатори не можат да ги напуштат новинарите кои се најдобриот бедем за одбрана на владеењето на правото и демократијата во земјите каде што се загрозени“, рече Север.
За време на 90-дневната пауза, од релевантните оддели и агенции на САД се бара да го разгледаат своето странско финансирање и да утврдат дали помошта ќе продолжи, ќе биде изменета или целосно ќе престане, во согласност со извршната наредба на Трамп.
Ниту Стејт департментот ниту УСАИД не одговорија на барањата на Гласот на Америка за коментар.
Страв од растечкото влијание на Русија и Кина
Источна Европа долго време е геополитичко бојно поле каде интересите на надворешната политика на Запад често се судираат со оние на Москва или Пекинг. Многумина стравуваат дека крајот на американските фондови може да ги разоткрие сојузниците на Вашингтон и да создаде вакуум што неговите непријатели со задоволство би го пополниле.
„Во случајот со Молдавија, поддршката од странските донатори е од витално значење за балансирање на медиумската средина. Многу телевизиски мрежи и медиумски институции се финансирани од Русија, па затоа мора да има противтежа. Ова е ситуација без преседан, но ние се обидуваме да не паничиме“, вели Оксана Градкенко, директор на независната медиумска платформа Moldova.org.
Градкенко оваа недела промовираше онлајн кампања Партеон, која за два дена доби 135 нови претплатници, што треба да ги покрие платите на тим од 16 луѓе на нејзината платформа до март.
„Не очекувавме дека тоа ќе влијае толку сериозно на Молдавија, бидејќи мислевме дека ќе има само делумно намалување на финансирањето. „Свесна сум колку Молдавија е зависна од американските фондови, не само од невладините организации и медиумите, туку и од локалните општини, јавните институции, ова е шок за сите“, изјави таа за Асошиетед прес.
Американските фондови помагаат за следење на изборите
За Здружението Промо-ЛЕКС, долгогодишна невладина организација за заштита на демократијата и човековите права во Молдавија, финансирањето на УСАИД е од витално значење бидејќи сочинува околу 75-80% од нејзините проекти, кои вклучуваат набљудување на изборите, политичко финансирање и парламентарен надзор.
„Сите активности финансирани од УСАИД се ставени во мирување. Без непосредна алтернативна поддршка, овие клучни активности можеби нема да продолжат со истиот обем или ефективност. „Со оглед на претходното руско мешање, преку незаконско финансирање на кампањата, политичка корупција и дезинформации, нашата набљудувачка мисија е од суштинско значење за да се обезбеди транспарентност на изборите“, рече Џон Маноле, извршен директор на здружението.