Skip to content
На банкнотата од 1.000 динари е Ариф Хералиќ, леар на високи печки во Зеница, кого често го мешаат со Алија Сиротановиќ, поради сличното лице и работничката кацига. Но, не само што станува збор за две различни личности, туку и нивните лица на банкнотите носат различна симболика, односно одбележаа различни периоди од историјата на поранешна Југославија.
Како што пренесува Нпортал, Ариф Хералиќ го одбележа времето на подемот и надежта во повоена Југославија, а Алија Сиротановиќ времето на самракот на просперитетот што ги навестуваше крвавите деведесетти.
Хералиќ бил леар, работник во високи печки, чиј животен пат го следеле низа трагедии. Во Зеница дошол од Маглај, каде што за време на Втората светска војна усташите убиле педесет членови од неговото семејство, а татко му и браќата во негово присуство.
Живеел скромно во населбата Црквице во Зеница, а таму денес не живее никој од неговото семејство. Од дванаесетте деца што ги имал, седум преживеале до училишна возраст. Тешкиот живот и бројните трагедии го доведоа до алкохолизам, а подоцна до тешка беда. Починал во 1971 година.
Неговиот лик, кој најпрвин се најде на банкнотата од 1.000 југословенски динари, а подоцна поради деноминацијата и редизајнирањето на банкнотата од 10 динари, ја снимил Никола Бабиќ, фотограф на „Борба“ во 1954 година. Популарниот „сом“ требаше да симболизира среќен и задоволен работник во младата југословенска индустрија, сè што никогаш не било несреќниот Ариф Хералиќ.
Алија Сиротановиќ, рудар во рудникот за јаглен Крека, беше дел од кампањата за штрајк во рударството што се одржа во комунистичките земји по Втората светска војна. Откако ископа 17 тони јаглен во една смена, тој наводно го надмина Русинот Алексеј Стаханов, кој од 1935 година се сметаше за недостижен модел за рударство. Иако овој неформален натпревар во рударството беше актуелен во времето на најжестокиот конфликт меѓу Тито и Сталин, сликата на Алија заврши на банкнотата од 20.000 динари дури во 1987 година и таа остана многу кратко, бидејќи банкнотата беше повлечена од употреба со монетарната реформа на Анте Марковиќ.
Легендата за лопата
Ликот на Ариф Хералиќ беше далеку попознат, но анегдотите од животот и биографијата на Алија Сиротановиќ беа многу повесели и попогодни за целите на политичката пропаганда, па затоа може да се најде една од причините за честото мешање на овие двајца работници.
Најпознатата анегдота е кога, наводно, при посетата на Тито во рудникот на Алија, тој му се „пожалил“ на маршалот за условите во рудниците, велејќи: „Ми треба поголема лопата за подобро да работам“.
Иако главната алатка на Алија била пневматска дупчалка наместо лопата, легендата вели дека Алија си ковал лопата двојно поголема од другите во рудникот и на тој начин продолжил да руши рекорди во ископувањето јаглен.
Тој го одбил понудениот стан во Бреза и им го дал на оние кои немале сигурно сместување, а кога од Тито добил „автомобил по свој избор“ одбрал фичо. Неговите потомци и денес со љубов зборуваат за него.
„Кога умре Тито, дедото плачеше три дена“, вели неговата внука во интервју за загрепска „Арена“.
Сите седум браќа Сиротановиќ и повеќето од нивните синови биле рудари. Внукот на Ахмед, Ариф, син на неговиот брат кој загина во рударска несреќа, го основал здружението Алија Сиротановиќ и неговите другари во спомен на жртвите рудари. Денеска улица во Бреза го носи името на овој напаѓач, а неговата биста стои во близина на рудникот. Почина во 1990 година, повторно симболично, во време кога исчезнуваше и земјата во чија бајка беше еден од најпознатите херои.
Подготви: Д. Мишев (ЦивилМедиа)
