Во петок ќе се знае што дишеле скопјани

Скопје чека петок за првиот точен одговор на прашањето што дишевме по пожарот во Трубарево. Од моментот кога теренот беше безбеден, акредитирана лабораторија зема мостри за тешки метали – олово, кадмиум, арсен и никел – и постави уред за собирање честички; првичните наоди треба да пристигнат во петок, потврди директорката на Државниот инспекторат за животна средина Ивана Гиновска. „Во моментот кога се обезбедија услови беа земени мостри… се за концентрации на тешките метали… Тие резултати ќе бидат пратени во петок“, рече таа, додавајќи дека досега пристигнале само гасни мерења со „сонда“ на три клучни точки и дека концентрациите на сулфур-диоксид, азот-диоксид и јаглерод-моноксид биле „покачени од два до три пати над дозволеното“. „Јаглерод моноксидот… чии просечни вредности не треба да надминуваат 10, бил 300“, наведе Гиновска, ставајќи печат на вознемирувачката претпоставка дека чадниот облак не бил само мирис. Кога пожариштето ќе стане целосно безбедно, инспекторатот најавува земање мостри и од почва, а Институтот за јавно здравје добил насоки да ги испита и бунарите во реонот – затоа што токму преку земјата и водата токсичните соединенија можат тивко да влезат во синџирот на исхрана.

На терен паралелно работи и академската наука. Ректорот на Универзитетот „Гоце Делчев“ и раководител на лабораторијата АМБИКОН, проф. Дејан Мираковски, објасни дека по повик на инспекторатот поставиле две мерни станици – една на околу 50 метри на влезот во инсталацијата, друга во дворот на основно училиште, на стотина метри. Уредите собираат аеросоли на филтер за да се измери масата и подоцна да се направи елементен состав, со фокус на елементарен јаглерод и метали. За јавноста, вели тој, поставена е и станица за порелевантна временска резолуција: „во ниту еден момент не беа забележани повисоки бројки“. Оваа констатација ја отвора нужната нијанса: гасните пикови од раните часови и подоцнежните, помирни часови на честички не се исклучуваат меѓусебно, туку ја потврдуваат потребата резултатите да се читаат заедно, со временска линија и методолошка нога.

Правната траекторија на објектот е под еднакво силно стакло. Директорот на Управата за животна средина, Игор Никоски, соопшти дека „Ф-групација“ има важечка дозвола издадена на 15.05.2021 до 12.05.2026 и одобрен елаборат од 19.02.2021. Согласно дозволата, субјектот смеел дневно да складира и третира до 20 тони неопасен и до 500 килограми опасен отпад. Во 2024 му била издадена дозвола за извоз на 600 тони електронски отпад за Бугарија, а во 2025 – на 200 тони за Хрватска. Пред издавање на дозволата, стручен тим излегол на терен и „утврдил дека има услови“ за складирање и третман на електронска/електрична опрема, батерии, акумулатори и тонери; оттука и дозволата за третман на опасен отпад. „Компанијата редовно доставувала извештаи“, рече Никоски, но бројки за точните количини немаше. Од 2021 наваму, извршени се три надзори, а по пожарот уште два; „досега неправилности немало“, додаде Гиновска. Документацијата е подигната и оди на вештачење – клучниот, но бавен чекор што треба да каже што точно се наоѓало во халите во денот на пожарот, колку, од каде и дали било сообразно со дозволите. „Тоа е предмет за вештачење и не се поминува за еден или два дена“, рече Гиновска.