Банките имаат уште два месеца да ги сменат условите за прв стан

Банките имаат рок од уште два месеца да ги усогласат договорите и понудите за станбени кредити наменети за прво купување стан со новите правила на Народната банка. Пораката е јасна: каматните стапки за оваа категорија граѓани мора да ја рефлектираат актуелната монетарна средина и да нудат поголема извесност и правичност за должниците. Гувернерот Трајко Славески најави дека очекува во фазата на утврдување на каматите банките да применат светска, односно европска практика – транспарентна формула, разумна маржа и јасни услови без скриени трошоци и изненадувања во отплатата. Тој додаде дека регулаторната одлука за намалени каматни стапки при прво купување стан не треба да остане мртва буква, туку да се почувствува на терен преку нови ценовници, изменети договори и понуди што ќе бидат достапни во филијалите и на веб-страниците на банките.

Во пракса, ова значи дека кредитните институции ќе мора да ги ревидираат постојните методологии за пресметка на камата, да ја прецизираат врската меѓу референтната стапка и банкарската маржа и да ги сведат административните давачки на јасно образложени, однапред објавени ставки. Фокусот е на заштита на првокупувачите – сегмент кој традиционално е најчувствителен на цената на долг и на промените во каматната средина. Очекувањето на гувернерот е банките да се придржуваат до регулативата без одолговлекување, а корисниците да добијат кредити со пониски ефективни каматни стапки и со поголема предвидливост на ратите во текот на целата отплата.

Суштината на најавените промени не е само во номиналното снижување на каматите, туку и во дисциплина при нивното формирање: јасно разграничување меѓу променлив и фиксен елемент, правовремено и транспарентно известување при промена на референтните стапки, како и елиминирање на пракси што ја разјадуваат довербата, како нејасни административни провизии или трошоци што не кореспондираат со реалната услуга. Ако банките ја следат логиката на одлуката на регулаторот, бенефитот треба да се види и кај новите, и кај дел од постојните договори преку анекси со пофер услови, што би ја оживеало побарувачката и би ја стабилизирало станбената кредитна активност.

Пазарниот контекст дополнително ги притиска банките да се позиционираат конкурентно. По циклус на затегнување, регионалните централни банки влегоа во постепено олеснување на условите, а инвеститорските очекувања се движат кон пониски трошоци на финансирање. Во таква средина, игнорирањето на регулаторната насока ризикува да стане и комерцијален хендикеп. Од друга страна, брзата и суштинска примена на европските стандарди во формирање на каматните стапки може да ја врати довербата на првокупувачите и да испрати сигнал дека домашниот банкарски сектор е подготвен да биде партнер – а не препрека – во решавањето на станбеното прашање.

Следните осум недели ќе бидат тест на волја и капацитет: дали банките ќе испорачаат видлив пад на каматите и појасни договори, и дали клиентите веќе на почетокот на есента ќе можат да споредуваат кредити по европски јасни правила. Народната банка најави очекувања, а јавноста ќе ги мери резултатите во конкретни понуди, ефективни стапки и месечни рати – таму каде што политиките се претвораат во реални животи.