Како Путин ги држи руските олигарси на своја страна за време на војната: Богатете се, ама ќе молчите

Богатите и моќни Руси, познати како олигарси. за време на Путин и на војната станаа уште попобати, но го изгубија речиси целото политичко влијание.

Виталиј ШЕВЧЕНКО (Би-Би-Си)

За време на војната во Украина, бројот на милијардери во Русија достигна рекордно високо ниво. Но, во 25-те години откако Владимир Путин дојде на власт, богатите и моќни Руси – познати како олигарси – го изгубија речиси целото свое политичко влијание.

Сето ова е добра вест за рускиот претседател. Западните санкции не успеаја да ги претворат супербогатите во негови противници, а неговата политика на морков и стап ги претвори во тивки поддржувачи.

Поранешниот милијардер банкар Олег Тинков точно знае како функционира стапот. Денот откако ја критикуваше војната како „лудило“ во објава на Инстаграм, неговите менаџери беа контактирани од Кремљ. Им беше кажано дека неговата Тинкоф банка, втората по големина банка во Русија во тоа време, ќе биде национализирана доколку не се прекинат сите врски со нејзиниот основач.

„Не можев да преговарам за цената. Бев како заложник – земаш што ти се нуди. Не можев да преговарам“, изјави Тинков за Њујорк Тајмс.

По наредба на Кремљ, Тинков ја продаде својата банка за 3% од вредноста

Во рок од една недела, компанија поврзана со Владимир Потанин – сега петтиот најбогат бизнисмен во Русија, кој снабдува никел за мотори на борбени авиони – објави дека ја купува банката. Таа беше продадена за само 3 проценти од нејзината вистинска вредност, рече Тинков.

На крајот, Тинков изгуби речиси 9 милијарди долари од своето некогаш богато богатство и ја напушти Русија.

Ова е далеку од начинот на кој беа работите пред Путин да стане претседател. Во годините по распадот на Советскиот Сојуз, некои Руси станаа неверојатно богати со стекнување сопственост на огромни претпријатија кои претходно беа во државна сопственост и со искористување на можностите на капитализмот во нивната земја.

Нивното новооткриено богатство им донесе влијание и моќ во период на политички превирања, и тие станаа познати како олигарси.

Најмоќниот олигарх во Русија, Борис Березовски, тврдеше дека го организирал доаѓањето на Путин на претседателската функција во 2000 година, а години подоцна се извини за тоа: „Не го видов во него идниот алчен тиранин и узурпатор, човекот што ќе ја згази слободата и ќе го запре развојот на Русија“, напиша тој во 2012 година.

Березовски можеби ја претерал својата улога, но руските олигарси сигурно биле способни да ги влечат конците на највисоките нивоа на моќ.

Нешто повеќе од една година по неговото извинување, Березовски беше пронајден мртов под мистериозни околности во егзил во Велика Британија. Дотогаш, руската олигархија беше исто така целосно мртва.

Олигарски „бледи и лишени од сон“

Па, кога Путин ги собра најбогатите луѓе во Русија во Кремљ неколку часа откако нареди целосна инвазија на Украина на 24 февруари 2022 година, тие не можеа да сторат ништо за да се спротивстават, иако знаеја дека нивната среќа ќе претрпи огромен удар.

„Се надевам дека во овие нови услови ќе работиме заедно исто толку добро и не помалку ефикасно“, им рече тој. Еден новинар кој присуствуваше на состанокот ги опиша собраните милијардери како „бледи и лишени од сон“.

Подготовките за инвазијата беа лоши за руските милијардери, како и нејзините непосредни последици. Според списанието Форбс, во годината до април 2022 година, нивниот број се намали од 117 на 83 поради војната, санкциите и слабеењето на рубљата. Вкупно, тие изгубија 263 милијарди долари, или во просек 27% од нивното богатство.

Но, годините што следеа покажаа дека вклученоста на Путин во воената економија имаше огромни придобивки. Раскошните воени трошоци го зголемија економскиот раст на Русија за повеќе од 4% годишно во 2023 и 2024 година. Тоа беше добро дури и за оние ултрабогати во земјата кои не заработија милијарди директно од договори за одбрана.

До 2024 година, повеќе од половина од руските милијардери или играа некаква улога во снабдувањето на војската или имаа корист од инвазијата, рече Џакомо Тонини од Форбс Велт.

„Тоа не ги вклучува оние кои не се директно вклучени, но им е потребна некаква врска со Кремљ. И мислам дека е фер да се каже дека секој што работи во Русија треба да има врски со владата“, рече тој.

Оваа година, листата на Форбс вклучуваше најмногу милијардери во Русија, 140. Нивната комбинирана нето вредност (580 милијарди долари) беше само 3 милијарди долари помалку од рекордното високо ниво забележано во годината пред инвазијата.

Додека Путин им дозволува на лојалистите да профитираат, тој постојано ги казнува оние кои одбиваат да се придржуваат. Русите добро се сеќаваат што се случи со нафтениот тајкун Михаил Ходорковски. Некогаш најбогатиот човек во Русија, тој помина 10 години во затвор откако основа продемократска организација во 2001 година.

Откако започна инвазијата, речиси сите мегабогати во Русија молчеа, а малкутемина кои јавно се спротивставија на неа мораа да ја напуштат земјата и да се разделат со голем дел од своето богатство.

Најбогатите Руси се очигледно клучни за воените напори на Путин, а многу од нив, вклучувајќи ги и 37-те бизнисмени повикани во Кремљ на 24 февруари 2022 година, се предмет на западни санкции.

Западот не успеа

Но, ако Западот имал за целта да ги направи посиромашни и да ги сврти против Кремљ не успеа, со оглед на континуираното богатство и недостатокот на несогласување меѓу руските милијардери. Ако некој од нив размислувал да пребегне на Запад со своите милијарди, санкциите го направија тоа невозможно.

„Западот направи сè што можеше за да се осигури дека руските милијардери ќе се соберат околу знамето“, инсистираше Александар Кољандар од Центарот за анализа на европски политики (CEPA).

„Апсолутно немаше никаков план, никаква идеја, никаков јасен пат за некој од нив да го напушти бродот. Средствата беа санкционирани, сметките замрзнати, имотот конфискуван. Сето ова ефикасно му помогна на Путин да ги мобилизира милијардерите, нивните средства и нивните пари и да ги искористи за поддршка на руската воена економија“, додаде тој.

Заминувањето на странските компании по инвазијата на Украина создаде вакуум кој брзо беше пополнет од бизнисмени пријателски настроени кон Кремљ на кои им беше дозволено да купуваат средства со висок принос по ниски цени. Ова создаде нова „армија на влијателни и активни лојалисти“, вели Александра Прокопенко од Центарот за Евроазија „Карнеги Русија“.

„Нивниот иден просперитет зависи од тековната конфронтација меѓу Русија и Западот“, а нивниот најголем страв е враќањето на претходниот сопственик, рече таа.

Само во 2024 година, во Русија се појавија 11 нови милијардери, според Џакомо Тонини. Рускиот лидер одржува цврста контрола врз клучните личности во земјата и покрај војната и западните санкции – а во некои погледи и поради нив.