Како што руската целосна агресија врз Украина прерасна во егзистенцијален конфликт за Кремљ во изминатите 15 месеци, неговата потрага по внатрешни непријатели се интензивираше, со нагло зголемување на случаите на предавство кои експертите ги изедначија со „шпионманија“.
Додека многу од случаите на предавство се фокусираат на оние кои наводно се бореле за Украина или ѝ помагаат на Украина, други навлегле во навидум лојални државни институции, како што се научно-истражувачките центри кои помогнаа во истражувањето на оружјето што Русија го користи за да ја нападне Украина.
Минатата недела, според пишувањето на Гардијан, првиот од тројцата научници за хиперсонични ракети кои беа уапсени под сомнение за предавство, беше на судење во случај кога доказите и обвинувањата остануваат тајни. Сите беа од еден институт во Новосибирск, Институтот за теоретска и применета механика Христијанович (ИТАМ).
Се смета дека Анатолиј Маслов, 76-годишен професор по аеродинамика на институтот, е осомничен за предавање тајни на Кина, веројатно како резултат на неговото учество на меѓународни конференции за аеродинамика во 2010-тите.
Апсењето на угледниот научник и двајцата негови колеги доведе до ретка реакција меѓу научната заедница во неговиот институт, која објави отворено писмо во кое бара негово ослободување.
„Ние го знаеме секој од овие [научниците] како патриот и здрава личност неспособна да го прави она за што ги обвинија иследниците“, напиша колектив од десетици колеги на Маслов, кои исто така побараа ослободување на Александар Шипљук, директорот на ИТАМ, и Валери Звегинцев, главен истражувач.
Мажите можеа да се соочат со остатокот од својот живот зад решетки, гласеше писмата, поради нивната „квалитетна“ работа која вклучуваше презентирање на меѓународни конференции, објавување во меѓународни списанија и учество во меѓународни проекти.
Маслов имал два срцеви удари и поминал време во болница од неговото апсење минатиот јуни во Новосибирск, објави Ројтерс, повикувајќи се на извор близок до научникот.
Случаите, исто така, ја изложија на ризик целата научна заедница, и испратија застрашувачки ефект низ истражувачките области на сè што може да се смета за тајно.
„Во оваа ситуација, не се плашиме само за судбините на нашите колеги“, се вели во писмото. „Ние едноставно не разбираме повеќе како можеме да ја завршиме нашата работа“.
Друг истражувач во аеродинамиката рече дека неговите колеги биле бесни и исплашени поради апсењата и дека има чувство дека „никој во оваа област не е безбеден“. „Расположението е дека тие можат да ловат кој било од нас“, рече лицето.
Случајот го покажува зголемениот апетит на безбедносните служби за високи случаи на предавство и шпионажа, велат експертите на кои им е даден сигнал дека има барање за слични обвиненија.
„Ниту еден од овие научници не е шпиони“, рече Иван Павлов, водечки руски адвокат и експерт за случаи на шпионажа и предавство, кој сега живее надвор од Русија. „Тие се лесна мета за чекистите“, значи безбедносните служби.
Лабавата дефиниција на Русија за шпионирање го олеснува покренувањето случаи против нив за работа во меѓународни проекти, дури и оние кои беа покренати долго пред војната на Русија со Украина.
„[Безбедносните служби] можат да ги уапсат овие лесни цели и да кажат погледнете, ние правиме нешто“, рече Павлов. „Сите се стари. Сите тие се советски. Сите тие му веруваа на овој систем. И тие се како кит за иследниците. И тие лесно почнуваат да сведочат еден против друг“.
Бројот на нови случаи на предавство секоја година може да се зголеми за дури шест или седум пати од средината на 2010-тите, рече Павлов. Според државните податоци, рече тој, во 2016 година имало околу 16 случаи. Неговиот впечаток е дека само во минатата година имало повеќе од 100 случаи.
Додека специјалните комисии се обврзани да прегледаат кој било од материјалите што научниците го објавуваат во меѓународни списанија, нивното членство веројатно нема да биде насочено бидејќи иследниците бараат големи случаи за да го импресионираат раководството и да заработат унапредувања.
„Чекистите нема да направат кариера за тие случаи, туку ќе направат за случаи на државно предавство“, рече Павлов. „Има побарувачка за овие случаи. И доаѓа од самиот врв на Кремљ. И сите што ќе го исполнат тоа барање ќе бидат наградени“.
Тој додаде дека не е полн со оптимизам.
„Сето ова ќе заврши лошо за научниците. И воопшто за руската наука. Целата оваа шпиоманија во науката ќе продолжи се додека режимот остане“.
Во октомври минатата година, Валери Митко, 81-годишен руски научник уапсен под обвинение за велепредавство, почина додека беше во домашен притвор по неколку срцеви удари. И во јули, Дмитриј Колкер (54), директор на Лабораторијата за квантна оптика на Државниот универзитет во Новосибирск, кој се одржуваше во истрага за шпион, почина два дена откако беше уапсен додека се лекуваше во болница од рак во стадиум 4.
„Ако режимот се смени, војната заврши, тогаш сето тоа може да исчезне“, рече Павлов. „Но, дотогаш, тие ќе продолжат да ги затвораат старите научници. И тогаш убивање. Тие веќе имаат неколку на нивната совест“.
Подготви: Д. Мишев / Цивил Медиа
