Skip to content
Власта на турскиот претседател Реџеп Таип Ердоган продолжува да ги претвора историските музеи во џамии, дел од својата кампања за придобивање на исламистичкиот и националистичкиот електорат на чија поддршка најмногу се потпира на изборите, објави Нордик монитор, истражувачки портал специјализиран за екстремистички верски и идеолошки прашања.
Најновиот пример е Карие, позната и како Народна црква. Обидите да се блокира одлуката на владата да ја претвори не успеаја, бидејќи судството во Турција е доминирано од владејачката Партија на правдата и развојот (АКП) и нејзиниот крајно десничарски сојузник, Партијата на националистичкото движење (МХП).
На 25 ноември 2024 година, Државниот совет (Даништај), највисокиот административен суд во земјата, ја отфрли жалбата против одлуката од 2020 година за враќање на Карие во статус на џамија, отворајќи го патот локацијата да остане под администрација на Дирекцијата за верски работи (Дијананет). Одлуката беше донесена едногласно од десеттиот панел на судот.
Зградата е изградена како манастир во 11 век во византиски Цариград. По османлиското освојување, таа е претворена во џамија и функционирала како таква до средината на 20 век. Во 1945 година, со декрет на кабинетот, тој беше предаден на Министерството за образование како музеј, а во 1958 година ги отвори своите врати по реставрации финансирани од Центарот Дамбартон Оукс во Вашингтон.
Сепак, во 2019 година, Државниот совет – дејствувајќи според јасни политички инструкции од властите – ја поништи одлуката од 1945 година врз основа на тоа дека имотот бил вакуф и според законот мора да служи за религиозни цели. Една година подоцна, Ердоган издаде декрет со кој го префрли на Дијанетот и го обнови како функционална џамија.
Осум тужители – турски и странски научници и граѓани – поднесоа тужба против оваа одлука. Меѓу нив беше и професорката од Харвард, Јоли Калаврезу, специјалист за византиска уметност, која рече дека одлуката ги ограничува нејзините академски и културни права. На случајот се придружија британска православна христијанка, грчка државјанка родена и израсната во Истанбул и италијански католички теолог, директорка на теолошки институт во Болоња и носител на Катедрата на УНЕСКО за религиозен плурализам и мир. Четири турски граѓани, меѓу кои и православни христијани, исто така инсистираа дека Карие е заедничко културно наследство и треба да остане музеј.
Тужителите се повикаа на меѓународни документи како што се Конвенцијата за светско наследство на УНЕСКО и Европската конвенција за човекови права. Тие тврдеа дека претворањето на Карие во џамија ги крши нивните права на пристап и истражување, како и улогата на локацијата како симбол на културниот дијалог и туризмот.
Турската влада одговори дека претседателскиот декрет е обврзувачки резултат од одлуката на Државниот совет од 2019 година и дека, како имот на вакуф, Карие е законски обврзана да функционира како џамија. Судот ги прифати овие аргументи и заклучи дека странците немаат „личен и легитимен правен интерес“ во случајот, а барањата на турските граѓани исто така беа отфрлени. Мозаиците и фреските остануваат заштитени според турските закони за заштита на културното наследство.
Одлуката потсетува на случајот со Света Софија, која беше претворена од музеј во џамија во 2020 година со директно учество на Ердоган. И двата чинови беа остро критикувани од меѓународните организации и владите, кои предупредуваат дека ваквите дејствија ги политизираат културните споменици и ја загрозуваат нивната универзална вредност.
Сепак, поддржувачите на преобраќањата ги претставуваат како „корекција на историските неправди“ и доказ за турскиот суверенитет над културните места, што му носи на Ердоган значителна политичка поддршка меѓу конзервативните кругови. Со својата одлука, Државниот совет конечно го консолидираше статусот на џамијата Карие, потврдувајќи ја политиката на владата за враќање на отоманското религиозно наследство за употреба за исламско богослужение.
