Со укинувањето на „златниот пасош“ на Малта – расте интересот за златни визи

Иако неодамнешната пресуда на Европскиот суд на правдата го прогласи малтешкиот „златен пасош“ за незаконски, тоа не значи дека ваквите програми исчезнуваат. Напротив – експертите велат дека интересот за златните визи расте, особено кај богатите инвеститори од САД и другите делови на светот.

Таканаречените златни пасоши и визи се програми кои им овозможуваат на моќни луѓе да добијат државјанство или постојан престој во замена за значајна инвестиција во земјата-домаќин. Во замена, тие добиваат безвизен пристап, даночни поволности и чувство на сигурност – особено во нестабилни времиња.

Сепак, овие програми се често контроверзни. Критичарите ги сметаат за врата за нееднаквост, заобиколување на законот, па дури и перење пари. Пресудата против Малта го отвори прашањето: дали Европа ги затвора вратите за ваквите програми, или само ги преобликува?

Програмите за „државјанство или престој преку инвестиција“ (CBI и RBI) се всушност легални патишта до статус на државјанин или жител. Разликата е што златниот пасош директно носи државјанство, додека златната виза нуди престој – со можност подоцна да се добие пасош.

На пример, за латвиска златна виза потребна е инвестиција од најмалку 50.000 евра.

Малта долго време беше водечка земја кога станува збор за златни пасоши. Но Европскиот суд пресуди дека нивниот Програм за натурализација на исклучителни инвеститори (MEIN) е спротивен на европските вредности. ЕУ обвини дека Малта го “продава” државјанството и го поткопува принципот на солидарност меѓу земјите-членки.

Кипар го укина својот сличен програм во 2021, а Бугарија во 2022. Сега, и Малта се соочува со избор: да го укине програмот или да се соочи со нови правни последици и можни казни.

Сепак, за оние кои веќе добиле пасоши – ништо не се менува. Според консултантската фирма Global Citizen Solutions, тие остануваат легитимни граѓани на Малта и на ЕУ.

Важно е да се напомене: иако златниот пасош е под правен притисок, програмата за златни визи на Малта – MPRP (Програма за постојан престој) продолжува да функционира нормално. Таа им овозможува на странските инвеститори траен престој, но не и автоматско државјанство.

Малта и Грција и натаму се водечки дестинации во ЕУ за програми за престој преку инвестиција, покажува извештајот на Global Citizen Solutions за 2025 година.

Критичарите долго време предупредуваат дека златните визи и пасоши создаваат двокласно општество: богатите можат да си купат права кои другите ги стекнуваат со години работа и живеење.

Поранешниот еврокомесар за правда, Дидије Рејндерс, уште во 2022 изјави:

„Вредностите на ЕУ не се на продажба.“

Исто така, овие програми често се поврзуваат со перење пари, организиран криминал и избегнување даноци. Од безбедносни причини, Велика Британија, Ирска и други земји ги укинаа ваквите шеми – особено по почетокот на војната во Украина, со цел да се спречи богатите Руси да станат граѓани на ЕУ.

Шпанија, пак, ја укина својата програма во април 2025 година, токму поради негативното влијание врз пазарот на недвижности – цените растат, а локалните граѓани сè потешко наоѓаат достапно домување.

Премиерот на Малта, Роберт Абела, изјави дека нивниот програм е безбеден и корисен – до денес носел над 1,4 милијарди евра во буџетот. Поддржувачите велат дека овие програми се легитимни и строго контролирани, и дека апликантите поминуваат низ ригорозни проверки.

Компанијата Henley & Partners, лидер во областа на инвестициона миграција, предвидува дека по пресудата ќе има уште поголема побарувачка – само со различна стратегија.

Богатите поединци ќе почнат да комбинираат престој во ЕУ со државјанство надвор од ЕУ – како на пример во Карибите, Обединетите Арапски Емирати, Сингапур, па дури и Нуру, првата држава што нуди пасош со климатска компонента.

Henley наведува дека над 100 земји имаат законски регулативи за вакви програми, а повеќе од 60 активно нудат вакви опции. Околу 30 од нив привлекуваат најголем број апликанти – и тој број расте.

Пресудата против Малта можеби означува крај за златните пасоши во рамките на ЕУ, но не и за златните визи – ниту на глобално ниво. Ваквите програми ќе продолжат да постојат, менувајќи форми, правни рамки и дестинации, но задржувајќи ја својата суштина: брз пат до нов дом – за оние што можат да си го дозволат.

Во свет кој станува сè понестабилен, државјанството станува најскапоцената „валута“ – а златните визи само ја следат таа логика.