Skip to content
Во последно време, Македонија се соочува со поголем број на економски предизвици. И покрај тоа, постојат решенија кои можат да придонесат кон промовирање на одржлив и инклузивен раст на економијата.
Стефан ВЕЉАНОВСКИ*
Во последно време, Македонија се соочува со поголем број на економски предизвици. Неодамнешниот редовен економски извештај на Светска банка ги потврдува овие предизвици. По падот од -4,7% на реалниот БДП во 2020 година, земјата доживеа раст од 3,9% во 2021 година, за да се соочи со забавување во 2022 година поради влијанието на руската инвазија врз Украина.
И покрај овие неуспеси, постојат решенија кои можат да придонесат кон промовирање на одржлив и инклузивен раст.
За да добиеме сеопфатно разбирање на економските предизвици со кои се соочува Македонија, неопходно е да се разгледаат нивните теоретски основи и практични импликации.
Намалување на инфлациските притисоци
Еден од значајните предизвици е високата инфлација, која поттикната од цените на храната и енергијата, во 2022 година достигна највисоко ниво за две децении. Во 2022 година, стапката на инфлација во просек изнесуваше 14,2%, при што цените на храната и енергијата учествуваа со над 75% од порастот. Исто така, базичната инфлација остана висока на 7,1% во 2022 година.
Владата презеде чекори за намалување на цените на храната, но очекувањата за инфлација остануваат високи. За да се реши ова прашање, Народната банка ја заостри монетарната политика, а Владата треба да спроведе структурни реформи за да промовира одржлив и инклузивен раст.
Ова вклучува мерки за поддршка на енергетската ефикасност и на зелената транзиција, кои ќе помогнат во ублажувањето на инфлациските притисоци и ќе придонесат за поодржлива иднина.
Теорија – високата инфлација често се припишува на зголемување на понудата на пари, што доведува до зголемување на побарувачката за стоки и услуги и ги зголемува нивните цени. Во случајот со Македонија, високата инфлација е поттикната од цените на храната и енергијата, кои се под влијание и на домашните и на глобалните фактори, како што се прекините на синџирот на снабдување, геополитичките тензии и климатските промени.
Пракса – намалување на куповната моќ за потрошувачите, зголемување на производствените трошоци за бизнисите и потенцијално пониски нивоа на странски инвестиции поради макроекономска нестабилност се чести појави.
Одлуката на Народната банка за заострување на монетарната политика е насочена кон намалување на инфлациските притисоци преку поскапување на задолжувањето, што може да го забави економскиот раст на краток рок, но може да доведе до постабилно економско опкружување на долг рок.
Зајакнување на извозот и намалување на увозот
Друг предизвик е проширувањето на трговскиот дефицит, кој достигна 26,8% од БДП во 2022 година. Владата треба да работи на иницијативи за зајакнување на извозот и намалување на увозот, вклучително и трговски договори со други земји и поддршка за локалните бизниси да произведуваат повеќе стоки за извоз.
Ова не само што ќе помогне да се балансира трговскиот дефицит, туку и да се создадат повеќе можности за работа.
Теорија – трговскиот дефицит се јавува кога една земја увезува повеќе стоки и услуги отколку што извезува. Ова може да доведе до намалување на девизните резерви на земјата, што може да влијае на девизниот курс и на економскиот раст. Спротивно на тоа, трговски суфицит се јавува кога една земја извезува повеќе отколку што увезува, што може да доведе до зголемување на девизните резерви и економски раст.
Пракса – трговскиот дефицит може да доведе до повисоко ниво на надворешен долг и зголемено потпирање на странско задолжување, што може да ја направи земјата ранлива на надворешни шокови како што се промените во каматните стапки или девизните курсеви. Покрај тоа, трговскиот дефицит може да доведе до губење на работни места и намалување на домашното производство, бидејќи увозот ги заменува локално произведените стоки и услуги.
Висока стапка на невработеност на младите
Пазарот на труд е исто така итна грижа, со ниски стапки на учество на работната сила, стагнантни стапки на вработеност и висока невработеност кај младите.
Стапката на учество изнесува околу 55%, со значителен јаз од над 21 процентен поен меѓу мажите и жените. Стапката на вработеност останува на околу 47%, додека стапката на невработеност благо се намали на 14,4%. Сепак, невработеноста кај младите останува висока и изнесува 31,8%, повеќе од двојно од просекот во ЕУ.
Имиграцијата и стареењето на населението резултираа со недостиг на работна сила и со висока стапка на слободни работни места во одредени сектори. Владата треба да се фокусира на промовирање програми за образование и обука за да ги опреми младите со вештините потребни за пазарот на труд и да ги намали стапките на невработеност. Овие напори треба да имаат за цел да обезбедат подобри можности за секој да го подобри својот квалитет на живот.
Теорија – ниската стапка на учество на работната сила, стагнантните стапки на вработеност и високата невработеност кај младите може да доведат до намалување на економскиот раст, нееднаквост во приходите и социјални немири. Дополнително, емиграцијата и стареењето на населението може да го влошат недостигот на работна сила и да резултираат со помала продуктивна работна сила.
Пракса – се случува емиграција на квалификувани работници поради недостаток на можности за работа што резултира со одлив на мозоци и може да ја намали достапноста на човечкиот капитал, а тоа може да го попречи долгорочниот потенцијал за раст на економијата. Дополнително, неусогласеноста меѓу вештините на работната сила и потребите на пазарот на труд предизвикува недостиг на квалификувани работници во одредени сектори, додека високата невработеност кај младите може да ги зголеми социјални трошоци за бенефиции за невработеност, програми за социјална заштита и други форми на помош.
Ова врши притисок врз фискалната позиција на владата и може да ја ограничи нејзината способност да инвестира во други области.
Јавниот долг и јавно гарантираниот долг се очекува да се зголемат, прогнозирајќи ги највисоките нивоа во 2025 година од 54,1% и 63,6% од БДП. Надворешниот долг како процент од БДП исто така се очекува да порасне, што укажува на потенцијално поголемо потпирање на надворешното задолжување.
Дополнително, приливот на дознаки може благо да се намали, а инфлацијата може да остане покачена на краток рок. За да се ублажат ефектите, Владата треба да работи на мерки за фискална консолидација за да се подобри целокупната фискална рамнотежа и да се обезбеди одржлив економски раст на долг рок.
Но, и покрај овие предизвици, постојат позитивни знаци на раст. Услугите го поттикнаа проширувањето, при што ИКТ и другите сектори на услуги поврзани со бизнисот покажуваат ветувачки извоз. Приливот на странски директни инвестиции, исто така, помогна во финансирањето на дефицитот, иако постои загриженост за зголемувањето на нивото на јавниот и надворешниот долг.
Преземено од академскиот блог РесПублика
*Стефан Вељановски е доктор по економски науки и професор по микро и макро економија на Indiana University Northwest. Тој е исто така сертифициран испитувач на измами (CFE) од Здружението на сертифицирани испитувачи на измама (ACFE) во САД, поседува Lean Six Sigma зелен појас, уверение за јавно лидерство од Harvard Kennedy School, и сертификат за јаглеродна писменост од University of Nottingham.
