Мистериозниот меѓуѕвезден објект 3I/ATLAS се доближува до Земјата

Малиот, но крајно невообичаен објект наречен 3I/ATLAS овие денови влегува во најинтересната фаза од своето патување низ Сончевиот систем. Станува збор за трет потврден меѓуѕвезден посетител во историјата – тело кое не потекнува од нашата ѕвезда, туку доаѓа од некој друг планетарен систем и само „поминува“ покрај нас, пред повторно да исчезне во длабокиот вселенски мрак.

Астрономите го открија 3I/ATLAS во јуни 2025 година, а наскоро потврдија дека орбитата му е хиперболична – сигурен знак дека не е врзан за Сонцето и дека доаѓа од меѓуѕвезден простор. Објектот се движи со брзина од околу 130.000 милји на час и на 19 декември 2025 ќе го има своето најблиско поминување покрај Земјата, на дистанца од околу 167 милиони милји, односно повеќе од една и пол астрономска единица. Не постои никаква опасност за судир, но станува збор за ретка научна шанса – вакви посети, барем со сегашната технологија за набљудување, се случуваат многу ретко.

НАСА веќе „стрела“ сè што има на располагање. Вселенскиот телескоп „Хабл“ го набљудува 3I/ATLAS од летото, а на 30 ноември направи детални снимки додека објектот беше оддалечен околу 178 милиони милји. На нив јасно се гледа кометарна кома – маглива обвивка од мраз и прав околу јадрото – која дава синкаст сјај. Паралелно, европската мисија JUICE (Jupiter Icy Moons Explorer), која патува кон Јупитер, од својата позиција уште поблиску до објектот забележа две опашки: правлива и плазма-опашка, што упатува на силна активност додека 3I/ATLAS се загрева од Сонцето.

Дополнителен слој мистерија доаѓа од радиотелескопот ALMA во Чиле. Тим предводен од НАСА измери невообичаено високи концентрации на две молекули – метанол и водород-цијанид – во гасот што се ослободува од кометата. Околу осум проценти од целокупната пареа што се испарува од површината на 3I/ATLAS е метанол, што е повеќекратно повеќе од типичните комети во нашиот систем. И двете молекули се сметаат за важни градбени елементи во предбиотичката хемија, поточно во процесите што водат кон формирање на аминокиселини, протеини и, на долг рок, живот.

Токму поради овие чудни својства – необична хемија, силна активност, „нестандардно“ однесување – 3I/ATLAS стана и магнет за алтернативни толкувања. Харвардскиот астроном Ави Леб, кој веќе години наназад шпекулира за можни технолошки објекти од други цивилизации, јавно го подигна прашањето дали 3I/ATLAS би можел да биде вештачки објект, па дури и вид „меѓуѕвезден брод“ или „мултифункционална платформа“ која намерно влегува во нашиот систем. Слични дилеми тој ги имаше и со првиот познат меѓуѕвезден објект ‘Оумуамуа во 2017 година.

Официјалниот став на НАСА и на поголемиот дел од научната заедница, сепак, е јасен: 3I/ATLAS е природен кометарен објект, иако екстремно интересен. Измерената „не-гравитациска“ промена во движењето – како да „кочи“ додека испушта гас и прашина – се објаснува со реактивниот притисок од испарувањето на мразот, феномен познат и кај други комети во Сончевиот систем. Засега нема ниту еден директен доказ дека станува збор за нешто технолошко или управувано.

Она што го прави 3I/ATLAS навистина важен не е фантазијата за вонземјани, туку можноста да ѕирнеме во материјал од друг ѕвезден систем. Ако метанолот и водород-цијанидот навистина се присутни во толкава концентрација, тоа отвора прашање дали вакви меѓуѕвездени комети би можеле да пренесуваат „ингредиенти за живот“ низ галаксијата – сценарио познато како панспермија. Научниците веќе шпекулираат дека објекти како 3I/ATLAS можеби носеле сложени органски молекули и до раната Земја, пред милијарди години.

Во следните месеци, објектот ќе продолжи да се оддалечува од нас и од Сонцето, но телескопите – од Земјата, орбитата и меѓупланетарните сонди – ќе продолжат да го следат додека е доволно светол за набљудување. Паралелно, астрофизичарите ќе ги споредуваат неговите карактеристики со претходните два меѓуѕвездени посетители, ‘Оумуамуа и кометата 2I/Borisov, за да состават поцеловита слика за тоа какви тела шетаат меѓу ѕвездите и што можат да ни кажат за „хемијата“ и еволуцијата на планетарните системи надвор од нашиот.