Една дождлива пролетна вечер, една млада мајка од Иран со осакатена рака, нејзиниот сопруг и нивната 3-годишна ќерка се сретнале со шверцерот на луѓе во близина на границата со Ирак, кој им поставил строг ултиматум: Замолчете го детето или оставете го зад себе.
Мајката на детето, 26-годишната Сима Морадбеиги, се присети дека се упатила во аптека за шише сируп против кашлица за да ја издрогира својата ќерка, ја пренесува Њујорк Тајмс сторијата за иранските мајки кои го ставаат животот на коцка за да им обезбедат иднина на своите ќерки.
Под превезот на ноќта, семејството го следеше шверцерот надвор од Иран по планинските патеки, понекогаш веднејќи се или ползејќи низ калливи грмушки за да избегне граничарите да ја следат нивната рута со батериски ламби. Неколку часа подоцна, Морадбеиги и нејзиниот сопруг рекоа дека безбедно пристигнале во џамија надвор од градот Сулејманија во северниот ирачки регион Курдистан.
Исламската република – теократијата што се појави по иранската револуција во 1979 година – никогаш не била гостопримлива за жените кои се побуниле против нејзините строги религиозни кодекси за облекување и однесување. Но, опасностите се засилија со бунтот што започна минатиот септември, предизвикан од смртта на 22-годишната жена, Махса Амини, додека таа беше во притвор во полицијата за морал во земјата.
Жените одиграа централна улога во месеците на антивладините протести кои следеа, барајќи ништо помалку од укинување на целиот систем на авторитарно свештено владеење. Владата на крајот ги прекина повеќето протести, оставајќи стотици мртви, според групите за човекови права.
Некои мајки заклучија дека би било подобро да ги ризикуваат своите животи бегајќи од Иран за да ги поштедат своите ќерки да бидат доживотно под авторитарниот режим. Ова се приказните на три жени кои го направиле тој тежок избор.
Неколку дена по почетокот на протестите, Морадбеиги рече дека излегла од нејзината влезна врата држејќи се со шамија, која планирала да ја запали на улиците на нејзиниот роден град Букан. До тој момент таа не се сметаше себеси за политички активна.
Среќата ја нашла со сопругот Сина Џалали, кој поседувал продавница за ткаенини, и нивната ќерка. Но, таа беше бесна од смртта на Амини, која живееше во Сакхез, недалеку од родниот град на Морадбеиги во северозападниот курдски регион во Иран. Како и Амини, таа беше дел од иранското курдско малцинство, кое се соочи со дискриминација и репресија.
Кога таа се приклучи на протестот тој ден во Букан, според зборовите на Морадбеиги, наишла на дожд од огнено оружје од офицер од обезбедувањето, кој ја застрелал со десетици метални пелети. Рендгенските снимки од нејзините повреди, обезбедени од Морадбеиги и еден од нејзините лекари, покажаа дека пелетите и ја здробиле коската на десниот лакт.
„Секоја минута ја гледав смртта пред моите очи“, изјави Морадбеиги во декември, во едно од серијата интервјуа во последните седум месеци. „Но, моето срце беше со ќерка ми. Не можев да умрам и да ја оставам под овој корумпиран режим“.
Лекарите предупредија дека можеби ќе треба да и се ампутираат раката, освен ако не добие брзо замена на лактот. Но, операцијата беше премногу комплицирана за да се изврши во Иран. И г-ѓа Морадбеиги се плашеше дека нејзината повреда ја направи лесна трага за полицијата.
Тогаш решила да ја напушти земјата.
Морадбеиги и нејзиниот сопруг поминале седум месеци криејќи се додека се бореле да најдат шверцер за да ги изнесе од Иран. Но, одново и одново им беше кажано дека земањето мало дете би било премногу опасно затоа што нејзиниот плач може да ги извлече.
Кон крајот на април, конечно добиле повик: за 10 милиони ирански Томани, околу 230 долари, шверцер се согласил да им го организира бегството. За неколку дена, тие продадоа сè што поседуваа, дури и книгите за нивните деца, и заминаа од дома со лекови против болки и 600 долари во готово.
Семејството сега живее во Ирачки Курдистан во дом обезбеден од Комала, вооружена иранска курдска опозициска група со седиште во тој регион. Групата ѝ помага на Морадбеиги и на уште 70 други Ирачанки кои, како неа избегаа од Иран од почетокот на протестите.
Голем број други жени кои разговарале со Тајмс успеале да избегаат во други блиски земји како Турција.
За Морадбеиги, нејзиниот егзил се претвори во мачна трка со времето. Колку подолго го одложува третманот за раката, толку е поголем ризикот да ја изгуби. Таа и нејзиниот сопруг ги поминаа изминатите месеци обидувајќи се да ги распределат ресурсите за да стигнат до земја каде што може да ја добие потребната операција, која не е достапна во Ирак.
Сепак, таа инсистира дека сето тоа вредело.
„Ќе ја изгубам оваа рака наместо да ја оставам ќерка ми во кошмарот на мојата влада“, рече таа.
Уште пред да започнат протестите во септември, Иранките ги ризикуваа своите животи обидувајќи се да обезбедат подобра иднина за себе, а особено за своите ќерки. На некои им помогнаа во нивното бегство вооружени иранско-курдски опозициски групи, како Комала, со седиште во планините на ирачкиот регион северен Курдистан, кој стана рај особено за Курдите кои бегаат од Иран.
Насим Фати (38), антивладин активист од претежно курдскиот град Санандај во северозападен Иран, беше една од нив.
Таа рече дека побегнала во Сулејманија пред една година, откако била повикана да се појави на суд поради учество на политички митинг. Во неделите пред нејзиното бегство, рече Фати, таа се најде под лупата на иранските безбедносни сили, кои и забранија да ја напушти земјата.
Се соочила со ужасна дилема: Требало да побегне од Иран, но била самохрана мајка на две ќерки, на возраст од 21 и 10 години.
Во јули 2022 година, таа одлучи дека нема да има иднина за ниту еден од нив се додека таа остане во земјата. Оставајќи ги ќерките зад себе, вели Фати, се лизнала преку граница со помош на шверцер.
„Ветив дека ќе се најдеме кога ќе биде безбеден моментот“, рече таа во телефонско интервју од Сулејманија.
Но, неколку недели откако таа пристигна, демонстрациите го зафатија Иран, доведувајќи го во сомнеж нејзиното повторно обединување со нејзините ќерки.
Нејзината постара ќерка, Парија Гајзари, била инспирирана од протестите и се приклучила. Но, кога двајца нејзини пријатели биле уапсени кон крајот на септември, нејзината мајка интервенирала од Ирак.
„Таа ме замоли да ја одведам сестра ми преку граница“, рече Гајзари. „Ние бевме се што таа имаше во овој живот“.
Фаќајќи ги нивните пасоши и раката на нејзината сестра, Гајзари оди со такси до границата со Ирак, каде што им кажува на чуварите дека таа и нејзината сестра Дијана преминуваат за да одат на свадба кај роднина. За неколку часа, тие беа повторно обединети сонивната мајка.
„Се вратив кај мојот најдобар пријател“, рече Гајзари за нејзината мајка, која изгледаше послаба, но сепак можеше да ги заврши речениците на нејзината ќерка со истата заразна смеа.
Мајката и нејзината постара ќерка ги заменија марамите со шишање во протест – прекор за режимот што ги протера од нивниот дом – и тие почнаа воена обука со Комала.
За некои Иранки кои завршија разделени од своите ќерки, агонијата е надмината само со стравот од опасностите што може да ги донесе повторното обединување.
„Се стемнувам кога замислувам дека ќерка ми е жртва на истите ужаси што ме принудија да побегнам од нејзината страна“, рече Мозган Кешаварц, антивладина активистка која телефонски зборуваше од локација надвор од Иран, а таа не сакаше да ја открие. „Но, не можам да се вратам во Иран“.
Неволјите на Кешаварц започнаа во 2019 година, кога таа започна кампања за делење рози на забулени и незабележани жени во обид да ги обедини. Безбедносните сили влегле во нејзиниот дом и ја претепале пред очите на нејзината ќерка, која тогаш имала 9 години, пред да ја однесат во затвор, рече Кешаварц.
Таа потоа ја видела својата ќерка Ники во 2021 година, откако ѝ било одобрено отсуство од затвор да заздрави од повредата на ‘рбетот што ја претрпела додека била притворена. Но, нивното обединување било кратко.
Кешаварц беше принудена да се крие во јули минатата година, кога полицајците упаднаа во домот на нејзиниот татко, откако таа присуствуваше на протестот против задолжителниот хиџаб или марами. Кога адвокатот и рекол дека најверојатно ќе биде осудена на смрт, таа побегнала од Иран.
Мохамад Могими, еден од адвокатите на Кешаварц, рече дека таа во јануари била обвинета за водење војна против Бога, кривично дело што носи автоматска смртна казна.
Додека е во егзил, рече таа, таа ретко зборува со нејзината ќерка од страв дека телефонот на Ники може да биде прислушуван од иранските безбедносни сили, кои се познати по тоа што ги вознемируваат семејствата на дисидентите. Наместо тоа, таа прелистува низ фотографии и пораки од Ники – бледи потсетници за нивниот заеднички живот.
Таа се присети на ноќта на нејзиното апсење во 2019 година, кога безбедносните сили и наредија на Ники да го искине цртежот залепен во фрижидерот на кој пишуваше „Не сакаме хиџаб“.
„Таа одби“, рече Кешаварц. „Горда сум што помогнав да се формира таква бестрашна сила на природата“.
Подготви: Д. Мишев (ЦивилМедиа)
