Може ли да се стави крај на Договорот од Преспа?

Ангелос Сиригос, пратеник од Нова демократија и вонреден професор по меѓународно право и надворешна политика на Универзитетот Пантеон во Атина, во колумна „Дали може да се смени или поништи Договорот од Преспа?“ пишува дека наредните денови же се види каква же биде позицијата на владата во Македонија и дека „ Скопје најверојатно ќе започне еден вид игра во која повремено ќе користи друго име освен „Северна Македонија“.

Околу дилемата дали може ВМРО-ДПМНЕ еднострано да го раскине Договорот од Преспа без некоја посебна причина тој смета дека, и да се случи тоа, името „Северна Македонија“ останува во сила бидејќи така е скроен договорот, да не може да го минира ниту една од двете страни без некоја последица.

-Членот 20(9) вели дека неговите одредби „ќе останат во сила на неопределено време и се неотповикливи. Никаква измена на овој договор содржана во член 1(3) и член 1(4) нема да биде дозволена“. Што значи тоа? Дека имаме рамковен договор кој вечно ќе владее со односите меѓу двете држави. Иако сите одредби се изрично опишани како „неотповикливи“, карактеризацијата е оспорена од фактот што особено две одредби се опишани како неизменливи. Тоа се спорните одредби 1(3) и 1(4) кои се однесуваат на употребата на името „Северна Македонија“, признавањето на државјанството „македонско/граѓанин на Република Северна Македонија“ и „македонски“ јазик. Тоа значи дека двете страни ја земале предвид можноста за оспорување на договорот, пишува проф. Сиригос.

Но, додава, „тие избраа да не се однесуваат експлицитно на таквата можност“.

-Меѓутоа, тие утврдија дека во таков случај е невозможно да се поништат оспорените ставови 1(3) и 1(4) кои остануваат обврзувачки. Односно, секое раскинување на договорот не го ослободува Скопје од обврската да го користи терминот „Северна Македонија“. Единствениот начин да се промени тоа би било доколку двете земји се согласат да го променат целиот договор со подоцнежен, вклучувајќи ги и конкретните параграфи. Сепак, со оглед на позициите на двете страни, таквата можност е прилично неверојатна. Напротив, ќе продолжиме да живееме со противречноста дека државата се вика Северна Македонија, но нејзиниот јазик не се вика северномакедонски“, пишува Сиригос.

Тој потоа се осврнува на опцијата Грција да побара раскинување или суспендирање на договорот поради материјално прекршување на договорот (член 60 од Виенската конвенција за правото на договори)?

– Во таков случај, обврската на Скопје да го користи името Северна Македонија автоматски ќе престане. Да не заборавиме дека во првата одредба од Договорот од Преспа, во член 1(1), стои дека со неговото влегување во сила, Привремената спогодба од 1995 година е раскината. Со други зборови, бидејќи Договорот од Преспа стапи на сила на почетокот на 2019 година, а Привремената спогодба оттогаш е укината, веќе нема „враќање“ на името ФИРОМ. Оние Грци кои се надеваат, како што велат, на поништување на договорот, треба да го имаат предвид ова. Како што стојат работите од почетокот на 2019 година, раскинувањето на договорот ќе ја остави земјата наречена „Македонија“. Тогаш ќе ја изгубиме и единствената придобивка што ја добивме од Договорот од Преспа: употребата на името „Северна Македонија“. Тоа не е пријатно за многу наши сограѓани, но ова е реалноста која се оформи на почетокот на 2019 година, за која во Собранието предупредуваа и Нова демократија и ПАСОК, како и многу аналитичари, вклучително и нас во нашата релевантна книга дека беше објавена во тоа време“, пишува пратеникот и професорт по меѓународно право Сиригос.

Според него „најлогично е да се следи постапката утврдена во член 19 од договорот: Кога ќе се утврди материјално прекршување на договорот, како во овој случај, Атина ќе започне со известување за Скопје“.

-Овој процес може да заврши дури и до Меѓународниот суд на правдата. Договорот од Преспа има многу тешкотии. Служењето на националниот интерес и ефективната заштита на идентитетот на грчка Македонија бара развивање на трезвена, ладна и систематска политика од наша страна. Тоа ќе ни овозможи да го задржиме позитивниот став на меѓународната заедница, што е можеби најефективниот лост на притисок, заклучува професорот во колумната насловена „Дали може да се смени или поништи Договорот од Преспа?“.

За договорот се огласи и екс министерот и потписник Никос Коѕијас со колумна. Според него, Договорот од Преспа храбро го отплеткал  Гордиевиот јазол.

-Договорот ги следи истите линии и рамка како договорот за  француско-германскиот мир, пријателство и разбирање по Втората светска војна и е одличен пример за тоа како луѓето од овој регион можат да ја градат својата иднина со мир и оптимизам, без мешање од трета страна. И тоа во време кога пошироката област е зафатена од војна и намери за вооружени судири, тврди Коѕијас.

Тој ја истакнува геополитичката важност на Договорот од Преспа кој значи „безбедност за Грција и поширокиот регион, колку што значи и за Република Северна Македонија“ односно вели, дека РСМ постојано била под закани од „агресивни кругови кои се стремат кон „Голема Албанија“ и „Голема Бугарија“, што значи поделба на Северна Македонија“.

-Договорот од Преспа удира и во срцето на одредени аспекти на иредентизмот. Нашиот пријател Северна Македонија призна дека историјата на Славомакедонците започнала во 7 век од нашата ера и не признава никаква поврзаност со Македонија на Александар Македонски (член 7 од договорот). Исто така, призна дека нејзиниот јазик немал врски со Античка Македонија, туку припаѓа на јужнословенското семејство јазици, како што предвидува договорот, што значи дека дошол илјада години по Кралството Македонија“, нагласува Коѕијас.

Тој се осврнува и на другите аспекти од Договорот од Преспа кои по изборите од 2019 година владејачката Нова Демократија на Мицотакис не ги спровела.

-Наместо да ја доведе работата до среќен крај, владата на Нова Демократија го распарчи комитетот со замена на експертите – пред сè нејзиниот претседател Спиридон Сфетас, истакнат авторитет на Балканот и на словенско-македонскиот јазик, без политичките определби со свои таканаречени експерти, кои имаа решителен недостаток да не зборуваат словенско-македонски. Затоа, не треба да изненадува што во последните пет години не е постигнат никаков напредок, пишува Коѕијас.

Според него Договорот од Преспа не само што ги реши проблемите наследени од минатото, туку бил и пионер на позитивна агенда за соработка и подобрување на односите меѓу двата народи и народи.

-Тоа значи соработка на секое поле, како што се економијата, културата и истражувањето, и низ различни тела: здруженија, синдикати, универзитети, јавни институции итн. Наместо да ги турка билатералните односи кон оваа цел за да може Грција да има сигурен пријател и сојузник – со позитивен ефект во целиот регион – владата на НД ја поткопа реализацијата на сите овие позитивни перспективи. Не само што владата не ги спроведе договорените повисоки меѓувладини совети, премиерот Киријакос Мицотакис не го ни посети Скопје. Договорот од Преспа беше фокусиран на граѓаните на двете земји, на нивните права, на олеснување на соработката меѓу нив и нивните граѓански општества, на зајакнување на демократијата во регионот и на поддршка на демократските реформи во Северна Македонија. Тој понуди огромна поддршка за аспирациите на Северна Македонија за членство во Европската Унија. Грција сакаше и сè уште сака Западен Балкан цврсто да ги остави зад себе старите поделби и неодамнешните конфликти“, пишува Коѕијас во колумната и објаснува зошто во грчкиот парламент досега требаше да се ратификуваат протоколите.

-Се прашувам, не се запраша ли владата, дури и еднаш, што ќе се случи ако, со свои постапки или недостаток, ефективно го поништи договорот или, во најмала рака, го фрли во неред? И бидејќи поставувам прашања, може ли некој да ми каже како би и наштетило на Грција да го контролира воздушниот простор на Северна Македонија? Дали е „предавство“ протоколите што предвидуваат такво нешто да се донесат во Парламентот, кога дозволувањето на Турција да го контролира воздушниот простор на нашиот север би бил врвен знак на „патриотизам“, како што некои глупаво тврдат? И што, точно, би се случило со Грција доколку ги обучува свештениците, судиите, дипломатите и уште повеќе нејзини воени лица во Северна Македонија отколку што прави сега? Што ќе изгуби Грција што ја спречува владата да ги донесе овие протоколи-меморандуми во Парламентот на ратификација? И зошто одредени луѓе кои не ја ни знаат содржината на овие протоколи веруваат дека одбивањето да се ратификуваат е, некако, преговарачка карта што ја зајакнува нашата позиција во однос на другата страна?, пишува Коѕијас.

Неговата колумна завршува со две забелешки, до Мицотакис и до социјалистичката ПАСОК кои го критикуваа Договорот од Преспа. Прво, дека  Владата не може да тврди дека е сериозна кога нејзиниот лидер се чувствува принуден да каже дека не се согласува со Договорот од Преспа во истиот момент кога се прекршува договорот или кој погрешно тврди дека договорот „на нашите соседи им даде нација и национална идентитет. Според него, ниту меѓународните договори го прават тоа, ниту, се разбира, договорот од Преспа, бидејќи такво нешто во меѓународното право нема.

Втората негова забелешка е дека  Социјалистичката ПАСОК рекла дека верува дека Договорот од Преспа бидејќи е „двосмислен“ и дека тоа е она што му овозможи на новото раководство во Северна Македонија да го „предизвика“.

-Зарем раководството на ПАСОК не разбира дека новата влада во Скопје на меѓународните критики за кршење на договорот ќе одговори со повикување на такви изјави на грчките политичари? Или Договорот од Преспа е добар и секое негово прекршување е погрешно или нема прекршување затоа што договорот е двосмислен и затоа сме против него. Одредени функционери во ПАСОК, а исто така и во НД, се однесуваат и зборуваат како да не разбираат дека тоа што го прават ја разоткрива Грција на меѓународен план, оценува тој. (Н.В.)